plik


ÿþFolia Cardiol. 2006, tom 13, nr 3, 208 217 Copyright © 2005 Via Medica PRACA ORYGINALNA ISSN 1507 4145 WpByw kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej na wydolno[ fizyczn i jako[ |ycia chorych z upo[ledzon czynno[ci lewej komory The impact of cardiac rehabilitation on exercise capacity and quality of life in patients with impaired left ventricle function Dominika ZieliDska1, Andrzej Rynkiewicz2, Jolanta Zajt-Kwiatkowska3, Jerzy Bellwon2 i StanisBaw BakuBa1 1 Katedra i Klinika Rehabilitacji Akademii Medycznej w GdaDsku 2 I Klinika Chorób Serca Akademii Medycznej w GdaDsku 3 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w GdaDsku Abstract Background: It is widely held that there is an epidemic of chronic heart failure (CHF). In spite of improving methods for the diagnosis and treatment, the prognosis in patients with CHF remains very unfavorable. The aim of our study was to evaluate influence of supervised ambulatory and home based exercise training on exercise capacity and quality of life in patients with CHF. Material and methods: We examined 61 patients with stable heart failure, NYHA class II  III, 51 due to coronary artery disease and 10 due to dilated nonischaemic cardiomyopathy, 54 men and 7 women, age 60.3 ± 9.9 years. The 43 patients underwent a 3 week supervised ambulatory exercise training program (REHAB), 18 subjects refused to participate in training program (NREHAB). Symptom limited cycle ergometer exercise tests with 25 W increments every 3 minutes were performed before and after controlled exercise training. Quality of life was assessed using Minnesota Living With Heart Failure (MLHF) questionnaire. Results: All patients in each exercise test achieved maximal fatigue, Borg scale 17, without complications. The exercise time increased significantly from 521 ± 189 s on entry to 657 ± ± 208 s after supervised rehabilitation, p < 0.05. After home-based exercise training the exercise time further slightly increased to 685 ± 232 s, although not significantly. Double product at 50 W decreased significantly after controlled training from 13 517 ± 3104 to 12 029 ± 3110 (p < 0.001) but did not change significantly after home-based training and was 11 683 ± 2795 which was still significantly lower from baseline, p < 0.001. Similarly Adres do korespondencji: Dr med. Dominika ZieliDska Klinika Rehabilitacji AMG ul. Dbinki 7, 80 211 GdaDsk tel. (0 58) 349 16 40 e-mail: dziel@amg.gda.pl NadesBano: 7.02.2006 r. Przyjto do druku: 16.03.2006 r. ArtykuB finansowany z pracy  W pierwszego autora. 208 www.fc.viamedica.pl D. ZieliDska i wsp., Rehabilitacja w niewydolno[ci serca heart rate at rest decreased significantly after controlled training from 74.4 ± 12.7/min to 69.1 ± 11.3/min (p < 0.01) but after home-based training increased insignificantly to 70.3 ± 13.2/min. The heart rate at rest after home-based training was lower but not significantly (p = 0.051) compared to heart rate on entry. The systolic blood pressure at rest decreased from 117.2 ± 14.2 mm Hg on entry to 111.4 ± 15.2 mm Hg after supervised rehabilitation (p < 0.01) and further decreased after home-based training to 106.4 ± 14.8 mm Hg (p < 0.05). Quality of life improved significantly after exercise training, 46 ± 26 to 36 ± 25 points of MLHF questionnaire (p < 0.05). Conclusions: Ambulatory supervised cardiac rehabilitation increased exercise capacity and quality of life in patients with stable chronic heart failure. Home-based continuation of the training seems to be safe and sufficient to maintain at least some but not all of the beneficial effects of controlled exercise training. (Folia Cardiol. 2006; 13: 208 217) heart failure, cardiac rehabilitation, exercise test wi|cej si ze zdrowiem (HRQOL, health-related Wstp quality of life), rozumianej jako warto[ciujce i wie- Mimo znacznych postpów w leczeniu i popra- lowymiarowe postrzeganie przez chorego stanu wie rokowania u pacjentów z niewydolno[ci serca swojego zdrowia. W wielu publikacjach naukowych (HF, heart failure) nadal u wielu z nich nie mo|na wykazano wpByw kompleksowej rehabilitacji kardio- skutecznie zmniejszy subiektywnych objawów tej logicznej na jako[ |ycia chorych z HF na tle nie- choroby, takich jak zBa tolerancja wysiBku fizyczne- dokrwiennym lub innym [6, 7]. Przyczyn obni|o- go odczuwana jako duszno[ i/lub zmczenie. Na- nej jako[ci |ycia u tych pacjentów s gBównie wet chorzy stosujcy optymaln farmakoterapi nie zmniejszona wydolno[ fizyczna, duszno[ i mcz- s w stanie prowadzi normalnego trybu |ycia, maj liwo[ [8]. trudno[ci w kontynuowaniu pracy zawodowej, Rehabilitacja pacjentów z HF wydBu|a |ycie a komfort ich |ycia jest niski. Trening fizyczny i poprawia jego jako[, jednak mechanizmów tych u pacjentów z HF do koDca lat 80. XX wieku byB zmian nadal nie wyja[niono. Wielu chorych odma- przeciwwskazany i nadal budzi w [rodowiskach me- wia udziaBu w dBugotrwaBych, kontrolowanych pro- dycznych kontrowersje, obawy, a czasami sprzeciw. gramach kompleksowej rehabilitacji. Chorych z HF do niedawna wykluczano z progra- Celem niniejszej pracy byBa ocena przydatno[ci mów rehabilitacyjnych w trosce o ich bezpieczeD- kompleksowej rehabilitacji osób z upo[ledzon stwo, a za podstawowy sposób leczenia uznawano czynno[ci lewej komory poprzez realizacj szcze- odpoczynek. Mimo opublikowania na ten temat licz- góBowych celów, takich jak: nych prac naukowych, metaanaliz i standardów po-  ocena wpBywu rehabilitacji ambulatoryjnej i do- stpowania dla wielu lekarzy jest to metoda wci| mowej na tolerancj wysiBku i wysiBkow re- nieznana, a wic i niezalecana [1]. akcj ukBadu kr|enia u chorych z HF; Trening fizyczny u wybranych pacjentów z upo[-  ocena wpBywu rehabilitacji kardiologicznej na ledzeniem czynno[ci skurczowej lewej komory popra- jako[ |ycia. wia wydolno[ fizyczn i zmniejsza objawy kliniczne schorzenia. W opublikowanych standardach postpo- MateriaB i metody wania [2 5] zalecany czas rehabilitacji wynosi kilka miesicy, jednak w polskich realiach ekonomicznych Badana populacja i wobec lawinowo narastajcej liczby pacjentów z HF Do programu zakwalifikowano 61 kolejnych skraca si rehabilitacj, zwBaszcza u osób w relatyw- pacjentów w wieku 23 78 lat z rozpoznan HF skie- nie dobrej kondycji zdrowotnej. Wci| brakuje du|ych, rowanych do Pracowni Prewencji i Ambulatoryjnej wieloo[rodkowych randomizowanych badaD, w któ- Rehabilitacji Katedry i Kliniki Rehabilitacji AMG rych wykazano by, |e regularny wysiBek fizyczny ko- w okresie od 1 kwietnia 2002 r. do 1 stycznia 2003 r. rzystnie zmienia przebieg schorzenia. Szesnastu pacjentów skierowano z I Kliniki W medycynie pojcie jako[ci |ycia (QOL, qu- Chorób Serca AMG, 23 z poradni kardiologicznych ality of life) jest ograniczone do tzw. jako[ci |ycia spoza AMG, 16 z przychodni podstawowej opieki www.fc.viamedica.pl 209 Folia Cardiol. 2006, tom 13, nr 3 zdrowotnej, a 6 ze szpitala innego ni| AMG. Cho-  schorzenia ukBadu ruchu uniemo|liwiajce rzy z grupy REHAB byli w stanie wyrównania kli- rehabilitacj ruchow; nicznego i przyjmowali staBe dawki leków w okre-  dodatnia wstpna próba wysiBkowa; sie co najmniej 4 tygodni przed wBczeniem do pro-  choroby psychiczne; gramu.  spoczynkowa akcja serca powy|ej 110/min. Osiemna[cie osób odmówiBo uczestnictwa Charakterystyk obu grup przedstawiono w programie rehabilitacji. Jednorazowo pouczono w tabeli 1. ich o roli wysiBku fizycznego i zmiany stylu |ycia w terapii niewydolno[ci serca. Wstpne badania kwalifikacyjne Badanie podmiotowe i przedmiotowe. Po Kryteria wBczenia i wyBczenia zakwalifikowaniu do programu zebrano szczegóBo- Kwalifikujc chorych do programu, zastosowa- we dane dotyczce dotychczasowego przebiegu cho- no nastpujce kryteria: roby podstawowej, czynników ryzyka chorób ukBa- " wBczenia do programu: du sercowo-naczyniowego oraz farmakoterapii. Po-  frakcja wyrzutowa lewej komory (LVEF, informowano pacjentów o planowanym przebiegu left ventricular ejection fraction) mniejsza rehabilitacji kardiologicznej. lub równa 40%; Spoczynkowe badanie elektrokardiograficzne  zgoda pacjenta na przeprowadzenie badania; obejmujce zapis 12 odprowadzeD wykonywano  wiek powy|ej 18 lat; w pozycji le|cej po kilkuminutowym odpoczynku  II III klasa HF wg klasyfikacji NYHA; aparatem typu Multicard E-30.  rozpoznanie choroby wieDcowej albo kardio- Test wysiBkowy. U wszystkich chorych wy- miopatii rozstrzeniowej; konano maksymalny test wysiBkowy na cykloergo-  brak zmian w stosowanym leczeniu w cigu metrze ITAM z zestawem komputerowej analizy ostatnich 4 tygodni; EKG VITACARD. Stosowano test z wzrastajcym " wyBczenia z obserwacji: obci|eniem przy staBej liczbie obrotów 70/min, roz-  zawaB serca, koronaroplastyka lub operacja poczynajc od obci|enia 25 W i zwikszajc je co serca w cigu ostatnich 3 miesicy; 3 min o kolejne 25 W a| do wystpienia objawów  HF spowodowana wad zastawkow lub bdcych wskazaniem do przerwania badania przyczyn pozasercow;  zmczenia i/lub duszno[ci o du|ym nasileniu Tabela 1. Charakterystyka ogólna pacjentów Table 1. Patients characteristics Grupa Grupa p REHAB (n = 43) NREHAB (n = 18) Wiek (lata) 62 ± 7,0 56,2 ± 13,5 < 0,05 Wskaznik masy ciaBa [kg/m2] 28,6 ± 5,3 25,7 ± 3,3 NS Miejsce zamieszkania w GdaDsku 35 (81,4%) 9 (50%) < 0,05 WyksztaBcenie wy|sze/[rednie/podstawowe 13/19/10 6/6/6 NS Ci[nienie skurczowe [mm Hg] 145,2 ± 21,8 133,9 ± 28,1 NS Ci[nienie rozkurczowe [mm Hg] 77,2 ± 8,9 75,3 ± 12,8 NS Frakcja wyrzutowa lewej komory (%) 33,3 ± 8,1 31,2 ± 7,1 NS Czas trwania wysiBku fizycznego w I próbie wysiBkowej [s] 520,6 ± 188,8 385,1 ± 204,7 < 0,05 Jako[ |ycia 46,3 ± 26,4 62,7 ± 21,8 < 0,05 Etiologia niewydolno[ci serca (CAD/DCM) 37/6 14/4 NS Beta-blokery 37 (86%) 13 (72%) NS Inhibitory ACE 39 (91%) 15 (83%) NS Spironolakton 15 (35%) 7 (39%) NS Furosemid 37 (49%) 9 (50%) NS Statyna 30 (70%) 12 (67%) NS Naparstnica 10 (23%) 7 (38%) NS CAD (coronary artery disease)  choroba wieDcowa; DCM (dilated cardiomyopathy)  kardiomiopatia rozstrzeniowa pochodzenia innego ni| choroba niedokrwienna serca 210 www.fc.viamedica.pl D. ZieliDska i wsp., Rehabilitacja w niewydolno[ci serca (17 pkt w skali Borga). Za kryterium przerwania te- tów nagBego przerwania wysiBku fizycznego. stu z wynikiem dodatnim uznano: ból wieDcowy, Trening przeprowadzano pod staB kontrol zmniejszenie lub nadmierne zwikszenie ci[nienia EKG, co 6 min mierzono ci[nienie ttnicze; ttniczego (skurczowe powy|ej 230 mm Hg, rozkur-  30-minutowy program wiczeD ogólnie uspraw- czowe powy|ej 120 mm Hg), zaburzenia rytmu ser- niajcych na sali gimnastycznej, który obejmo- ca i przewodzenia nasilajce si w czasie wysiBku, waB wiczenia czynne wolne i z przyborami, obni|enie odcinka ST poziome lub sko[ne w dóB czynne z oporem, koordynacyjne, rozluzniaj- powy|ej 2 mm i uniesienie powy|ej 3 mm. ce, oddechowe, a tak|e izometryczne. Realizo- U wszystkich pacjentów wynik diagnostyczny pró- wano wiczenia oddechowe sterowane, których by byB ujemny. zadaniem byBa poprawa wydolno[ci ukBadu od- dechowego oraz nauka prawidBowego oddechu. ProtokóB badawczy Podczas wdechu starano si zwikszy prac Charakterystyka ogólna. Po przeprowadze- przepony oraz uaktywni dolne partie |eber. niu wstpnych badaD pacjentów wBczano do pro- Szczególnie akcentowano sposób wykonywania gramu badawczego. Grup rehabilitowan (REHAB; wiczeD, zwracajc uwag na prawidBowy rytm n = 43) poddano 3-tygodniowemu kontrolowanemu oddechu oraz na wydBu|enie wydechu; treningowi fizycznemu w Katedrze i Klinice Reha-  instrukta| wiczeD i zalecenia kontroli ttna bilitacji AMG, a nastpnie, po otrzymaniu szczegó- oraz ci[nienia ttniczego zarówno w czasie do- Bowych instrukcji, kontynuowano przez 9 tygodni mowego programu wiczeD, rekreacji rucho- program rehabilitacji ruchowej w domu. Przeprowa- wej, jak i w trakcie wykonywania codziennych dzono cykl seminariów na temat czynników ryzyka czynno[ci. Plan wiczeD w domu byB kontynu- chorób ukBadu sercowo-naczyniowego, diety i spo- acj 3-tygodniowego programu rehabilitacji am- sobów walki ze stresem. Ka|dego pacjenta podda- bulatoryjnej. Chorym zalecono wykonywanie no psychoterapii i treningom relaksacyjnym. Gru- wiczeD przynajmniej 4 razy w tygodniu wg na- p niepoddan rehabilitacji (NREHAB; n = 18) jed- stpujcego harmonogramu: norazowo pouczono o zasadach treningu fizycznego  gimnastyka poranna, która powinna trwa i korzystnym wpBywie zmiany stylu |ycia na prze- ok. 15 min  wiczenia czynne oddechowe, bieg niewydolno[ci serca. Maksymalny test wysiB- czynne maBych grup mi[niowych, koordy- kowy przeprowadzono po 3 tygodniach od rozpocz- nacyjne i izometryczne; cia programu oraz po jego zakoDczeniu. Ponadto na  wiczenia ogólnie usprawniajce; pocztku i pod koniec obserwacji wykonano te|  rekreacja ruchowa (spacery, pBywanie, jaz- pozostaBe badania. da na rowerze). Ocena jako[ci |ycia. Jako[ |ycia oceniano, Wszyscy chorzy prowadzili kalendarz, w któ- u|ywajc Kwestionariusza Minnesota (Minnesota rym odnotowywali uzyskane pomiary ttna i ci[nie- Living with Heart Failure) [9, 10]. Ka|dego chore- nia ttniczego. Pacjentów, którzy nie wyrazili zgo- go indywidualnie poinformowano o istocie testu dy na nadzorowan rehabilitacj kardiologiczn i zasadach jego wypeBniania oraz poproszono (NREHAB), jednorazowo poinstruowano o zasadach o udzielenie informacji dotyczcej palenia tytoniu. wykonywania wiczeD i rekreacji ruchowej. Kinezyterapia Psychoterapia Pacjentów poddano 12-tygodniowemu progra- W skBad oddziaBywania psychologicznego na mowi rehabilitacji ruchowej, który obejmowaB okres pacjenta wchodziBy: 3-tygodniowej terapii ambulatoryjnej i 9-tygodnio-  nauka technik relaksu prowadzona przez psy- wy trening w warunkach domowych. Rehabilitacj chologa; ambulatoryjn realizowano w Katedrze i Klinice  3 wykBady dotyczce modyfikacji wBasnej filo- Rehabilitacji AMG. Program kinezyterapii, który zofii |ycia, wBasnego nastawienia do |ycia i jego prowadziB fizjoterapeuta w [cisBym porozumieniu modyfikacji; z autorem, obejmowaB:  3 spotkania indywidualne, podczas których psy-  30-minutowy trening na cykloergometrze ro- cholog wysBuchiwaB zwierzeD pacjenta i zach- werowym (Elmed EKT), skBadajcy si z 5 cy- caB do mówienia o sobie; kli obejmujcych okresy 4-minutowej pracy  wprowadzenie elementów wsparcia emocjonal- z dawkowanym obci|eniem oraz 2-minutowej nego, stymulacja zaufania do siebie i podnosze- pracy bez obci|enia  niezbdnej, aby unik- nie poczucia wBasnej warto[ci; n niekorzystnych hemodynamicznych efek-  nauka sposobów walki ze stresem. www.fc.viamedica.pl 211 Folia Cardiol. 2006, tom 13, nr 3 Edukacja WpByw ambulatoryjnej i domowej Program edukacyjny prowadzili autor, psycho- rehabilitacji kardiologicznej log i dietetyk. WykBady odbywaBy si raz w tygodniu na wydolno[ fizyczn i tolerancj wysiBku przez godzin. DotyczyBy istoty choroby, celów Reakcja na wysiBek fizyczny. U wszystkich i korzy[ci ze stosowanej farmakoterapii i rehabili- pacjentów zakwalifikowanych do programu (n = 61) tacji kardiologicznej, konsekwencji niewBa[ciwego wykonano prób wysiBkow wstpn oraz po 3 i po stylu |ycia oraz nieprzestrzegania zalecanego lecze- 12 tygodniach od wBczenia do badania. W trakcie nia farmakologicznego [11 13]. Ponadto uczono pa- testów pacjenci nie zgBaszali bólów dBawicowych, cjentów samodzielnej kontroli podstawowych para- w badaniu EKG nie stwierdzono istotnych cech wy- metrów fizjologicznych, tj. ttna, ci[nienia ttnicze- siBkowego niedokrwienia mi[nia sercowego. Po- go, st|enia lipidów w surowicy za pomoc testów wodem zakoDczenia próby wysiBkowej u wszystkich paskowych; szczegóBowo omawiano zalecan diet chorych byBo zmczenie i/lub duszno[. W celu pra- i uczono metod walki ze stresem. Na zajcia edu- widBowej oceny poziomu maksymalnego wysiBku kacyjne zapraszano równie| wspóBmaB|onków stosowano skal Borga wyra|ajc nat|enie zm- pacjentów. czenia. Zgodnie z ogólnie przyjtymi zasadami sta- rano si osign warto[ okoBo 17 punktów w ska- Analiza statystyczna li Borga, czyli bardzo du|e zmczenie lub duszno[. Wszelkich obliczeD i archiwizacji danych doko- Wszyscy chorzy ukoDczyli program bez powikBaD. nano za pomoc programu STATISTICA. Klasyfikacja czynno[ciowa. W grupie REHAB Na przeprowadzenie badaD uzyskano akcepta- znaczc popraw w ocenie czynno[ciowej klasy wg cj Komisji Bioetycznej przy AMG oraz pisemn NYHA obserwowano u 27 chorych. Po zakoDczeniu zgod chorych. 12-tygodniowego programu rehabilitacji 27 pacjen- tów byBo w klasie II wg NYHA, 14 w klasie I i tylko 2 w klasie III (p < 0,01) (ryc. 1). Wyniki W grupie NREHAB przed wBczeniem do pro- Analiza wstpna grupy gramu 10 pacjentów byBo w II klasie czynno[ciowej Zredni wiek pacjentów zakwalifikowanych do wg HYHA, 8 w klasie III; po 12 tygodniach odpo- programu badawczego z grupy REHAB (n = 43) wiednio: 1 pacjent w I klasie wg NYHA, 8 w klasie II wynosiB 62 ± 7 lat, a [rednia warto[ wskaznika masy i 9 w klasie III. ciaBa (BMI, body mass index)  28,6 ± 5,3 kg/m2. Parametry prób wysiBkowych. W testach Frakcja wyrzutowa lewej komory serca oceniana wysiBkowych pacjenci uzyskali maksymalny poziom metod echokardiograficzn wynosiBa u ka|dego zmczenia ([r. 17 pkt w skali Borga) bez powikBaD. pacjenta 40% lub mniej ([r. 33,3 ± 8,1%). U 10 cho- Czas trwania wysiBku u osób z grupy REHAB wzrósB rych rozpoznano kardiomiopati rozstrzeniow, istotnie statystycznie z 521 ± 189 s przed wBcze- u pozostaBych przyczyn upo[ledzonej czynno[ci le- niem do programu do 657 ± 208 s po treningu nad- wej komory byBa choroba wieDcowa (stan po zawa- zorowanym (p < 0,05). Po wiczeniach domowych le serca). Sze[ciu pacjentów wstpnie zakwalifiko- czas trwania wysiBku ulegB dalszemu wydBu|eniu do wano do przeszczepu serca. 685 ± 232 s, jednak nieistotnie statystycznie. Pacjenci z grupy NREHAB (n = 18) byli mBodsi od chorych, którzy zgodzili si na rehabilitacj (od- PRZED REHABILITACJ PO 12 TYGODNIACH powiednio: 56,2 ± 13,5 roku vs. 62 ± 7 lat; p < 0,05). KLASA I KLASA I Charakteryzowali si krótszym czasem wysiBku n = 0 n = 14 fizycznego podczas kwalifikacyjnego testu wysiBko- n = 3 n = 11 wego (odpowiednio: 385 ± 205 s vs. 520 ± 189 s; KLASA II KLASA II n = 14 p < 0,05), szybsz akcj serca w spoczynku (odpo- n = 26 n = 27 n = 13 wiednio: 85,4 ± 12,8/min vs. 74,4 ± 12,7/min; KLASA III KLASA III n = 2 p < 0,05) i cz[ciej mieszkali poza miastem, w któ- n = 17 n = 2 rym znajdowaB si o[rodek rehabilitacji kardiologicz- KLASA IV KLASA IV nej (odpowiednio: 50% vs. 18,6%; p < 0,05). Jako[ n = 0 n = 0 |ycia, któr oceniano wej[ciowo za pomoc Kwestio- Rycina 1. WpByw rehabilitacji na klasyfikacj kliniczn nariusza Minnesota, byBa istotnie lepsza w grupie wedBug NYHA w grupie REHAB REHAB (46,3 ± 26,4 pkt vs. 62,7 ± 21,8 pkt; p < 0,05). Program treningowy byB dobrze tolerowany, Figure 1. The impact of cardiac rehabilitation on NYHA nie wystpiBy |adne powa|ne dziaBania niepo|dane. class in the REHAB group 212 www.fc.viamedica.pl D. ZieliDska i wsp., Rehabilitacja w niewydolno[ci serca Produkt podwójny (DP, double produkt)  iloczyn WpByw rehabilitacji na jako[ |ycia skurczowego ci[nienia krwi i akcji serca przy ob- W grupie REHAB obserwowano po zakoDcze- ci|eniu 50 W zmniejszyB si istotnie z 13 517 ± 3104 niu programu istotn popraw jako[ci |ycia (46,3 ± do 12 029 ± 3110 (p < 0,001), jednak nie zmieniB ± 26,4 vs. 36 pkt/pacjenta odpowiednio przed re- si istotnie po wiczeniach domowych i wynosiB habilitacj i po 12 tygodniach; p < 0,05). Im wik- 11 683 ± 2795, co stanowiBo warto[ mniejsz od wyj- sza byBa liczba punktów uzyskanych w Kwestiona- [ciowej (p < 0,001). Podobnie ttno spoczynkowe riuszu Minnesota, tym gorsza jako[ |ycia (ryc. 2). zmniejszyBo si istotnie po treningu kontrolowanym z 74,4 ± 12,7/min do 69,1 ± 11,3/min (p < 0,01). Dyskusja Akcja serca w spoczynku po treningu domowym byBa ni|sza, ale nieistotnie statystycznie w porów- Od dawna s znane korzy[ci wynikajce z ak- naniu z ttnem na pocztku programu i wynosiBa tywnego trybu |ycia zarówno u osób zdrowych, jak 70,3 ± 13,2/min (p = 0,051). Ci[nienie skurczowe i pacjentów ze schorzeniami ukBadu sercowo-naczy- w spoczynku zmniejszyBo si z 117 ± 14 mm Hg niowego. Jednak chorym z HF przez wiele lat zale- na pocztku programu do 111 ± 15 mm Hg po re- cano ograniczenie wysiBku fizycznego i wyBczano habilitacji kontrolowanej (p < 0,01) i zmniejszyBo ich z programów rehabilitacji ruchowej z obawy si po rehabilitacji domowej do warto[ci 106 ± przed pogorszeniem stanu zdrowia. ± 15 mm Hg (p < 0,05). Wyniki badaD wskazuj, |e kompleksow reha- W grupie pacjentów NREHAB nie uzyskano bilitacj kardiologiczn, prowadzon w warunkach znamiennych ró|nic w zakresie wymienionych pa- ambulatoryjnych i domowych, mo|na bezpiecznie rametrów (tab. 2 4). stosowa u chorych z HF, poprawiajc obiektywnie Tabela 2. Parametry próby wysiBkowej w grupie REHAB przed rehabilitacj (badanie I), po 3 tygodniach (badanie II) i po zakoDczeniu programu (badanie III) Table 2. Parameters of exercise tests before rehabilitation (study I), after 3 weeks (study II) and after 12 weeks (study III) in the REHAB group Parametr Badanie I Badanie II p Badanie III p p (n = 43) (n = 43) I vs. II (n = 43) II vs. III I vs. III Czas trwania wysiBku [s] 521±189 657±209 0,05 688±231 NS < 0,05 HR spoczynkowy [/min] 74,4±12,7 69,1±11,3 0,05 70,3±13,2 0,051 < 0,05 HR max [/min] 112,9±16,8 119,2±19,4 0,05 122,9±20,9 NS < 0,05 DP max 16 312±3559 17 449±4380 0,05 18 632±5169 NS < 0,05 DP 50 W 13 517±3104 12 029±3110 0,05 11 680±2797 NS < 0,05 W tabeli podano warto[ci [rednie ± odchylenie standardowe oraz warto[ci p; HR (heart rate)  rytm serca; DP max (double product max)  produkt podwójny na szczycie wysiBku; DP 50 W (double product W)  produkt podwójny przy obci|eniu 50 W; NS  nieistotne statystycznie Tabela 3. Parametry próby wysiBkowej w grupie NREHAB przed rehabilitacj (badanie I), po 3 tygodniach (badanie II) i po zakoDczeniu programu (badanie III) Table 3. Parameters of exercise tests before rehabilitation (study I), after 3 weeks (study II) and after 12 weeks (study III) in the NREHAB group Parametr Badanie I Badanie II Badanie III p (n = 18) (n = 18) (n = 18) I vs. II, II vs. III, I vs. III Czas trwania wysiBku [s] 363±205 420±216 428±235 NS HR spoczynkowy [/min] 85,5±11,5 77,8±14,0 84,4±13,6 NS HR max [/min] 110,4±17,1 104,4±14,7 113,0±13,2 NS DP max 14 549±4526 14 079±3316 15 347±3803 NS DP 50 W 12 460±2778 10 107±4958 13 649±2035 NS W tabeli podano warto[ci [rednie ± odchylenie standardowe oraz warto[ci p; HR (heart rate)  rytm serca; DP max (double product max)  produkt podwójny na szczycie wysiBku; DP 50 W (double product W)  produkt podwójny przy obci|eniu 50 W; NS  nieistotne statystycznie www.fc.viamedica.pl 213 Folia Cardiol. 2006, tom 13, nr 3 Tabela 4. Porównanie warto[ci spoczynkowego ci[nienia skurczowego (SBP) i rozkurczowego (DBP) przed rehabilitacj (badanie I), po 3 tygodniach (badanie II) i po 12 tygodniach (badanie III) w grupie REHAB i NREHAB Table 4. Comparision of rest systolic and diastolic blood pressure before rehabilitation (study I), after 3 weeks (study II) and after 12 weeks (study III) in the REHAB and NREHAB groups Parametr Grupa REHAB (n = 43) p Grupa NREHAB (n = 18) p Badanie I Badanie II Badanie III I vs. II Badanie I Badanie II Badanie III I vs. II II vs. III II vs. III I vs. III I vs. III SBP [mm Hg] 117,2 ± 14,2 111,4 ± 15,2 106,9 ± 15,2 0,05 111,1 ± 12,8 112,1 ± 5,2 114,3 ± 13 NS DBP [mm Hg] 71,7 ± 7,5 69,3 ± 7,7 68,6 ± 8,0 NS 70 ± 11,9 70,4 ± 11,4 68,6 ± 9,9 NS 80 wyj[ciowo grupa NREHAB ró|niBa si istotnie pod p < 0,05 NS wzgldem wieku i wydolno[ci fizycznej od grupy 63 REHAB, obu grup nie porównywano za pomoc 60 55 analizy statystycznej. Pacjenci, którzy nie zgodzili si na ambulatoryjn rehabilitacj kardiologiczn, 46 by mo|e skorzystaliby z rehabilitacji stacjonarnej. 40 36 BezpieczeDstwo rehabilitacji prawdopodobnie zale|y od odpowiedniego zakwalifikowania chorych. Celowe wydaje si wykonanie maksymalnej próby 20 wysiBkowej, a najlepiej 2 czy 3 prób, oraz precyzyj- ne okre[lenie stanu wyrównania klinicznego u pa- cjentów z HF przed zakwalifikowaniem do progra- 0 Grupa REHAB Grupa NREHAB mu. Chocia| uwa|a si, |e próba wysiBkowa jest bezpiecznym badaniem, istniej doniesienia na te- Przed rehabilitacj Po 12 tygodniach mat ostrych zawaBów serca oraz zgonów w trakcie Rycina 2. Porównanie jako[ci |ycia mierzonej za po- testu lub zaraz po jego zakoDczeniu. U pacjentów moc Kwestionariusza Minnesota przed rehabilitacj z chorob wieDcow na ka|de 10 000 prób wysiBko- (badanie I) i po 12 tygodniach (badanie II) w grupie wych mo|na spodziewa si wystpienia a| 10 za- REHAB i NREHAB waBów serca, zgonów lub obu tych zdarzeD Bcznie [5]. Zastosowana w badaniu skala odczuwania wy- Figure 2. Comparision of quality of life assesed with Minnesota living with heart failure questionnaire before siBku wg Borga od 6. do 20. stopnia wydaje si bar- rehabilitation (study I) and after 12 weeks (study II) dziej u|yteczna w klinicznej analizie nat|enia wy- in the REHAB and NREHAB groups siBku ni| ocena czsto[ci ttna [14]. Tak jak przypuszczano, w badanej grupie reha- bilitacja kardiologiczna znaczco poprawiBa toleran- oceniane parametry tolerancji wysiBku i jako[ cj wysiBku ocenian zarówno na podstawie klasy |ycia. Udowodniono korzy[ci wynikajce z kom- czynno[ciowej wg NYHA, jak i parametrów testu pleksowej rehabilitacji kardiologicznej u chorych wysiBkowego. Podczas testu obci|enie u wszyst- z HF, dlatego przeprowadzenie badania z grup kich chorych zaczynaBo si od 25 W i co 3 min kontroln utworzon metod randomizacji wobec zwikszaBo si o kolejne 25 W. Czas trwania wysiB- opublikowanych doniesieD naukowych i opracowa- ku, wic i tym samym maksymalne obci|enie, nych zaleceD uznano za nieetyczne. Do grupy NRE- zwikszyBy si [rednio o 15% (z 521 ± 189 s przed HAB zakwalifikowano pacjentów z upo[ledzon wBczeniem do programu do 685 ± 232 s po wi- czynno[ci lewej komory, speBniajcych kryteria czeniach domowych; p < 0,05). Czas trwania testu wBczenia do badania, skierowanych do Katedry po wiczeniach domowych zwikszyB si nieistot- i Kliniki Rehabilitacji AMG, którzy nie wyrazili zgo- nie statystycznie w porównaniu z testem wykona- dy na udziaB w programie rehabilitacji. Poniewa| nym po wiczeniach domowych. Produkt podwójny, 214 www.fc.viamedica.pl Punkty D. ZieliDska i wsp., Rehabilitacja w niewydolno[ci serca uznawany za wykBadnik zu|ycia tlenu przez misieD model rehabilitacji byB stosunkowo intensywny, sercowy w czasie wysiBku, zmniejszyB si istotnie cho liczba wiczeD fizycznych byBa porównywalna przy staBym obci|eniu (50 W) z 13 517 ± 3104 ze stosowanymi w innych programach. Cz[ pa- do 12 029 ± 3110 po rehabilitacji nadzorowanej cjentów wyraziBa ch zakupu cykloergometrów, co (p < 0,001), co [wiadczy o optymalizacji pracy równie| [wiadczy o zainteresowaniu kontynuacj serca w stosunku do obci|enia. Po wiczeniach treningu fizycznego w przyszBo[ci. domowych DP obni|yB si nieznamiennie staty- U niektórych chorych z HF trening fizyczny stycznie do 11 683 ± 2795, co stanowiBo jednak mo|e poprawi jako[ |ycia w stopniu wikszym ni| wci| warto[ mniejsz od wyj[ciowej (p < 0,001). sama farmakoterapia czy nawet przeszczep serca Podobnie ttno spoczynkowe zmniejszyBo si istotnie [15, 16]. Korzystajc z Kwestionariusza Minneso- z 74,4 ± 12,7/min do 69,1 ± 11,3/min po treningu ta, wykazano, |e kompleksowa rehabilitacja kardio- kontrolowanym (p < 0,01). Ttno w spoczynku po logiczna poprawia jako[ |ycia chorych z HF w ró|- treningu domowym byBo ni|sze, ale nieistotnie sta- nym stopniu. W grupie NREHAB jako[ |ycia wyj- tystycznie, w porównaniu z ttnem na pocztku pro- [ciowo byBa gorsza ni| w grupie REHAB, a po gramu i wynosiBo 70,3 ± 13,2/min (p = 0,051). zakoDczeniu programu u niektórych osób ulegBa dal- Ci[nienie skurczowe w spoczynku zmniejszyBo si szemu pogorszeniu, co mo|e [wiadczy o tym, |e z 117 ± 14 mm Hg na pocztku programu do 111 ± sama [wiadomo[ staBej opieki lekarskiej i mo|li- ± 15 mm Hg po rehabilitacji kontrolowanej (p < 0,01) wo[ czstych kontroli nie wystarczaj do poprawy i obni|yBo si po rehabilitacji domowej do 106 ± jako[ci |ycia. W grupie REHAB po zakoDczeniu pro- ± 15 mm Hg (p < 0,05). gramu obserwowano istotn popraw (46 vs. 36 pkt/ Na podstawie powy|szych danych mo|na wic /pacjenta odpowiednio przed 12 tygodniami i po stwierdzi, |e pacjenci po rehabilitacji mog wyko- 12 tygodniach; p < 0,05). W niniejszym badaniu ja- na ten sam wysiBek przy mniejszym zapotrzebo- ko[ |ycia nie korelowaBa jednak ani z wydolno[ci waniu na tlen oraz |e kontynuacja wiczeD w domu w klasie wg NYHA, ani z czasem trwania wysiBku pod- wydaje si bezpieczna i wystarczajca do podtrzy- czas próby wysiBkowej, co sugeruje du| komponen- mania niektórych korzy[ci uzyskanych podczas tre- t emocjonaln w odczuwaniu jako[ci |ycia. Rehabili- ningu nadzorowanego. tacja kardiologiczna, w skBad której wchodzi nie tylko Produkt podwójny na szczycie wysiBku mierzo- leczenie ruchem, ale równie| psychoterapia i próba ny iloczynem ttna i ci[nienia skurczowego wzrósB zmiany stylu |ycia, poprawia jako[ |ycia, wpBywajc istotnie po treningu kontrolowanym (z 16 312 ± nie tylko na spodziewan popraw tolerancji wysiBku, ± 3559 do 18 632 ± 5169; p < 0,05) i ulegB dalsze- ale równie| na stan emocjonalny chorego. mu znamiennemu zwikszeniu do 18 632 ± 5169; p < 0,05) po zakoDczeniu badania, co [wiadczy o wy- Wnioski miernych korzy[ciach pByncych z treningu aero- bowego u chorych z niewydolno[ci serca. 1. Trzytygodniowa ambulatoryjna nadzorowana Stosowano wysiBek izometryczny (statyczny), rehabilitacja kardiologiczna zwiksza wydol- izotoniczny (dynamiczny, czyli ruchowy) i oporowy no[ fizyczn pacjentów ze stabiln niewydol- (poBczenie wysiBku izometrycznego i izotoniczne- no[ci serca. Kontynuacja wiczeD w warun- go). GBówny nacisk poBo|ono na wysiBek izotonicz- kach domowych wydaje si bezpieczna i wy- ny, który zwiksza obci|enie objto[ciowe lewej starczajca do utrzymania niektórych, cho nie komory, w przeciwieDstwie do wysiBku izometrycz- wszystkich, korzy[ci uzyskanych podczas nad- nego powodujcego wiksze obci|enie ci[nienio- zorowanego treningu. we. Mimo intensywno[ci treningu nie obserwowa- 2. Rehabilitacja kardiologiczna poprawia jako[ no powa|niejszych powikBaD. Zaproponowany |ycia chorych z niewydolno[ci serca. Streszczenie Wstp: Dane z ostatnich lat [wiadcz o wystpowaniu epidemii niewydolno[ci serca (HF). Mimo istotnego postpu w diagnostyce i leczeniu rokowanie w przypadku rozpoznania tej choroby jest bardzo niekorzystne. Celem niniejszej pracy byBa ocena wpBywu kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej chorych z HF na tolerancj wysiBku i jako[ |ycia. www.fc.viamedica.pl 215 Folia Cardiol. 2006, tom 13, nr 3 MateriaB i metody: Zbadano 61 pacjentów z HF (54 m|czyzn, 7 kobiet) w wieku 60,3 ± ± 9,9 roku, w klasie II III wg NYHA z frakcj wyrzutow lewej komory mniejsz lub równ 40%. Czterdziestu trzech pacjentów (REHAB) poddano 3-tygodniowemu programowi ambulatoryj- nej rehabilitacji kardiologicznej; 18 chorych (NREHAB) odmówiBo wzicia udziaBu w programie. Pacjenci z grupy REHAB kontynuowali program rehabilitacji ruchowej w wa- runkach domowych przez 9 tygodni. Maksymalny test wysiBkowy przeprowadzono przed rozpo- czciem programu, po 3 tygodniach i po jego zakoDczeniu. Jako[ |ycia mierzono na pocztku badania i pod koniec obserwacji. Wyniki: Czas wysiBku wzrósB istotnie w grupie REHAB z 521 ± 189 s przed wBczeniem do programu do 657 ± 208 s po treningu nadzorowanym (p < 0,05). Po wiczeniach domowych czas trwania wysiBku wzrósB do 685 ± 232 s (NS). Produkt podwójny przy obci|eniu 50 W zmniejszyB si z 13 517 ± 3104 do 12 029 ± 3110 (p < 0,001), jednak nie ulegB dalszej znamiennej redukcji po wiczeniach domowych i wynosiB 11 683 ± 2795 (NS), co stanowiBo warto[ mniejsz od wyj[ciowej (p < 0,001). Ttno spoczynkowe zmniejszyBo si istotnie z 74,4 ± ± 12,7/min do 69,1 ± 11,3/min po treningu kontrolowanym (p < 0,01). Akcja serca w spoczynku po treningu domowym byBa ni|sza, ale nieistotnie statystycznie w porównaniu z ttnem na pocztku programu i wynosiBa 70,3 ± 13,2/min (p = 0,051). Ci[nienie skurczowe w spoczynku zmniejszyBo si z 117,2 ± 14,2 mm Hg na pocztku programu do 111,4 ± ± 15,2 mm Hg po rehabilitacji nadzorowanej (p < 0,01) i ulegBo dalszej znamiennej redukcji do 106,4 ± 14,8 mm Hg po rehabilitacji domowej (p < 0,05). PoprawiBa si jako[ |ycia. Wnioski: Po 12 tygodniach ambulatoryjnej i domowej rehabilitacji kardiologicznej wykazano istotne korzystne zmiany adaptacyjne ukBadu kr|enia do wysiBku i popraw jako[ci |ycia u pacjentów z niewydolno[ci serca. Trening fizyczny w warunkach ambulatoryjnych poprawiB wydolno[ fizyczn, a kontynuacja wiczeD w domu byBa wystarczajca do podtrzymania niektó- rych korzy[ci uzyskanych podczas treningu nadzorowanego. (Folia Cardiol. 2006; 13: 208 217) niewydolno[ serca, rehabilitacja kardiologiczna, test wysiBkowy Pi[miennictwo 1. Recommendations for exercise training in chronic 5. Fletcher G.F., Balady G.J., Amsterdam E.A. i wsp. heart failure patients. Working group on Cardiac Re- Exercise Standards for Testing and Training. habilitation & Exercise Physiology and Working A Statement for Healthacare Professionals From the Group on Heart Failure of the European Society of American Heart Association. Circulation 2001; 104: Cardiology. Eur. Heart J. 2001; 22: 125 135. 1694 1740. 2. Remme W.J., Swedberg K. Guidelines for the diagnosis 6. Gardner J.K., McConnell T.R., Klinger T.A. i wsp. and treatment of chronic heart failure, European Quality of life and self-efficacy: gender and diagnoses Society of Cardiology, Task Force for the Diagnosis considerations for management during cardiac rehabili- and Treatment of Chronic Heart Failure, European So- tation. J. Cardiopulm. Rehab. 2003; 23: 299 306. ciety of Cardiology. Eur. Heart J. 2001; 22: 1527 1560. 7. Kazuhiro I., Yasuyuki H., Yamada S., Oka K., Omija K., 3. Dylewicz P., Jegier A., Piotrowicz R. i wsp. Komple- Iijima S. Improvement in physiological outcomes and ksowa rehabilitacja kardiologiczna. Stanowisko Ko- heath-related quality of life following cardiac rehabil- misji ds. Opracowania Standardów Rehabilitacji Kar- itation in patients with acute myocardial infarction. diologicznej Polskiego Towarzystwa Kardiologicz- Circ. J. 2004; 68: 315 320. nego. Folia Cardiol. 2004; 11: A24, A29, A36. 8. Berry C., McMurray J. A review of quality-of-life 4. Berra K., Crosby B., Hall L. i wsp. Planowanie evaluations in patients with congestive heart failure. i stosowanie programów rehabilitacji kardiologicznej Pharmacoeconomics 1999; 16: 247 271. wedBug zaleceD AmerykaDskiego Stowarzyszenia Re- 9. Rector T.S., Cohn J.N. Assesment of patient out- habilitacji Kardiologicznej i Pulmonologicznej. Reh. come with the Minnesota Living with Heart Failure Med. 1998; 2: 13. questionnaire: reliability and validity during 216 www.fc.viamedica.pl D. ZieliDska i wsp., Rehabilitacja w niewydolno[ci serca a randomized, double-blind, placebo-controlled trial programs. A statement for healthcare professionals of pimobendan. Pimobendan Multicenter Research from the American Heart Association and the Ameri- Group. Am. Heart J. 1992; 124: 1017 1025. can Association of Cardiovascular and Pulmonary Re- 10. Rector T.S., Francis G.S., Cohn J.N. Patients self- habilitation. Circulation 2000; 102: 1069 1073. assessment of their congestive heart failure. Heart 14. Borg G.A. Psychophysical bases of perceived exer- Failure 1987; 1: 198 209. tion. Med. Sci. Sports Exerc. 1982; 14: 377 381. 11. ESC Committee for Practice Guidelines. European 15. Kanavangh T., Myers M.G., Baigrie R.S., Mertens D.J., Guidelines on Cardiovascular Disease Prevention in Sawyer P., Sephard R.J. Quality of life and cardiorespi- Clinical Practice. Eur. Heart J. 2003; 24: 1601 1610. ratory function in chronic heart failure: effects of 12 12. Profilaktyka choroby niedokrwiennej serca. Reko- months aerobic training. Heart 1996; 76: 42 49. mendacje Komisji Profilaktyki PTK. Kardiol. Pol. 16. Walden J.A., Stevenson L.W., Dracup K., Wilmarth J., 2000; 53 (supl. 1). Kobashigawa J., Moriguchi J. Heart transplantation 13. Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core compo- may not improve quality of life for patients with sta- nents of cardiac rehabilitation/secondary prevention ble heart failure. Heart Lung 1989; 18: 497 506. www.fc.viamedica.pl 217

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
darmowy pdf phtml
darmowy pdf 3
darmowy pdf 5
dr Mrowka Guzy szyi — klasyfikacja, diagnostyka, leczenie [darmowy pdf 2]
darmowy pdf
dr Mrowka Cuchnienie z ust [darmowy pdf]
darmowy pdf
darmowy pdf 4
zarzadzanie ryzykiem darmowy ebook pdf
wladca slowa darmowy ebook pdf
zwycieska przewaga w biznesie darmowy ebook pdf
wywieranie wplywu na siebie darmowy ebook pdf

więcej podobnych podstron