RYNEK PRACY
- materiały wykładowe do tematu 12
Elżbieta Kwella
Wyższa Szkoła Bankowa
RYNEK PRACY
" Rynek, którego uczestnikami są przedsiębiorstwa
jako strona zgłaszająca popyt na pracę
i gospodarstwa domowe dostarczające podaży
pracy
" Mechanizm dopasowywania podaży pracy
i popytu na pracę
" System wielostronnych stosunków społecznych,
które nawiązują pracownicy i pracodawcy
w procesie sprzedaży/kupna pracy.
2
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
PODAŻ PRACY - determinanty
T = czas pracy zarobkowej + czas wolny
Jak gospodarstwo domowe optymalizuje podział czasu?
ż� Preferencje osób dot. pracy (konsumpcji) i czasu wolnego;
ż� Produktywność członków g.d. w wykonywaniu prac domowych;
ż� Wysokość wynagrodzenia za jednostkę pracy;
ż� Dostęp do innych dochodów;
ż� Wartość majątku;
ż� Oszczędności;
ż� Płeć; wiek; stan cywilny; zmiana zamożności; popyt na pracę.
CO SI
STANIE Z PODAŻ
PRACY, JEŚLI PA
ACA REALNA
WZROŚNIE?
3
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
PODAŻ PRACY
WYMIENNOŚĆ PRACY I CZASU WOLNEGO
Od czego zależy wielkość pracy, jaką oferuje
pracownik przy danej płacy realnej?
Efekt substytucyjny  oznacza, że w miarę wzrostu stawek płac
występują silniejsze bodz
ce do pracy  cena czasu nie związanego
z pracą (alternatywny koszt pracy) jest wyższa.
Efekt dochodowy (na rynku pracy)  wzrost płac realnych
poprawia położenie pracownika i zwiększa jego konsumpcję
różnych dóbr w tym  wypoczynku .
4
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
 WZROST PA
ACY MOŻE WYWOA
AĆ:
EFEKT SUBSTYTUCYJNY: wzrost ilości pracy
Lub
EFEKT DOCHODOWY: spadek ilości pracy
---------------------------------------------------------------
w sumie nie wiadomo
5
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
 MAPA OBOJ
TNOŚCI
 preferencje gospodarstwa domowego
Stosunek, w jakim reprezentatywne gospodarstwo wymienia
konsumpcję na czas wolny, utrzymując stałą użyteczność.
Konsumpcja
poza
czasem wolnym
Krzywe obojętności
C
O
T Czas wolny, cw
Maksymalna ilość dostępnego czasu = T godzin
6
� Elżbieta Kwella: Rynek pracy
 OGRANICZENIE BUDŻETOWE
GOSPODARSTWA DOMOWEGO
T = cw + pr
Konsumpcja
C
Linia ograniczenia budżetowego
(współczynnik kierunkowy = -w)
T = pr T" w "
Zarobki
w
Stawka płacy realnej Czas wolny, cw
"
O
T-1
T=cw
Praca = 1
7
� Elżbieta Kwella: Rynek pracy
MAPA OBOJ
TNOŚCI
I LINIA OGRANICZENIA BUDŻETOWEGO
- wyznaczanie wielkości pracy
T = cw + pr
Konsumpcja
C
Krzywe obojętności
T�w
Linia
ograniczenia
Optimum
C*
budżetowego
konsumpcja C*
cw*
O
T
Czas wolny, cw
cw* pr*
8
� Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Konsumpcja, C
T�w
EFEKTY WZROSTU PA
ACY
0
01
T�w*
0*
Czas wolny, cw
cw T
cw* cw1
Efekt dochodowy
��pr �� pr* �� pr
Efekt substytucyjny
Ż�cw �� cw*�� cw
0*�� 0'
Efekt łączny:
9
� Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Konsumpcja, C
Tw5 EFEKTY CORAZ WI
KSZYCH
WIELKOŚCI PA
AC
Tw4
Tw3
Dla małych wielkości płacy
efekt substytucyjny będzie silny,
a dla dużych  słabszy.
Tw2
Tw1
Czas wolny, cw
T
pr 1
pr 2
pr 3
pr 4
pr 5
10
� Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Jak zmieni się wielkość pracy, gdy płaca wzrośnie
Realna
stawka płacy
LS Indywidualna krzywa
w5
w = W/P
podaży pracy
w4
w3
w2
w1
L
pr1 pr2 pr3 pr4 pr5
czas pracy (podaż pracy)
11
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Wnioski
W praktyce reakcja podaży pracy na zmianę płacy zależy od
rozważanego horyzontu czasu i wysokości stawek płac.
1. Na krótką metę jednostki nie reagują na zmiany realnych
stawek płac (brak elastyczności).
Krzywa indywidualnej podaży - stroma;
2. W długim okresie, przeważa efekt dochodowy w wyborach
indywidualnych i krzywa indywidualnej podaży jest
zakrzywiona do tyłu.
12
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
1. Zagregowana podaż pracy jest bardziej
elastyczna niż indywidualna (AJ mniej stroma);
2. Jednak na długą metę krzywa AJ jest zakrzywiona do tyłu.
Przez ostatnie 100 lat realne płace wzrosły od 5 do 15 razy,
podczas gdy czas pracy zmniejszył się o ok. połowę;
3. Podaż pracy zmienia się w zależności od płci.
13
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
KRZYWA ZAGREGOWANEJ PODAŻ PRACY, AJ
- co pokazuje?
AJ w USA
1. Za jaką cenę określona ilość ludzi jest
W/P
skłonna zrezygnować z czasu wolnego
i podjąć pracę;
AJ w Polsce
2. Jak zmiana warunków pracy zmienia
skłonność ludzi do pracy.
Gdy rośnie stopa życiowa, zachęta do
rezygnacji z czasu wolnego na rzecz
pracy jest coraz słabsza.
praca
14
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Przesunięcia krzywej zagregowanej podaży pracy
- pozapłacowe determinanty
W/P
W prawo
Wzrost chętnych do pracy:
" Fala imigracji
" Spadek zasiłku dla bezrobotnych
" Wydłużenie wieku emerytalnego
W lewo
AJ2
Spadek chętnych do pracy:
AJ0
" Fala emigracji
" Wzrost zasiłków dla bezrobotnych
AJ1
" Przyspieszona emerytura
L
15
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
POPYT NA PRAC
- DETERMINANTY
1. Popyt i ceny na rynkach produktów i usług;
2. Stosowane technologie;
3. Ceny każdego z użytych czynników produkcji
16
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
POPYT NA PRAC

I FUNKCJA PRODUKCJI
Co decyduje o skali opłacalnej produkcji i o zatrudnieniu
PKB
1. P=MC
Y1
2. MC=W/MPL
MPL=W/P=w
L
Funkcja
MPL
MPL
MPL=W/PAL1Y1
+
A
w = W/P
-
L1 L
17
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Krzywa produktu krańcowego
to - krótkookresowa krzywa popytu na pracę
Produkt
krańcowy
LD
Krzywa produktu
MP
krańcowego = krzywa LD
MP
("Y/"L)
L
Ilu pracowników firma chce zatrudnić, aby
Wielkość zatrudnienia
max. zyski przy danej płacy rynkowej
18
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
CZYNNIKI PRZESUNI
Ć POPYTU NA PRAC
FIRMY
1. Wzrost popytu na produkty danej
Płaca
firmy
LD'
realna
LD
2. Wzrost cen produktów danej
W/P=MP
firmy
3. Usprawnienia techniczne
4. Wzrost zasobu kapitału i innych
czynników stałych
5. Wzrost produktywności pracy
L
Wielkość zatrudnienia
19
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
RÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY- punkt E
AB - bezrobocie przymusowe
Krzywa chętnych do prac, AJ
W/P
(W/P)1 A B C
Krzywa zasobu pracy, LF
E
F
(W/P)*
Krzywa popytu na pracę
L
L L  L2
L*
EF - bezrobocie dobrowolne przy w*
EF/OL2  naturalna stopa bezrobocia
20
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
KRYTERIA WYBORU PRACOWNIKÓW
1. Doświadczenie
2. Wykształcenie
3. Znajomość języków obcych
4. Umiejętne prowadzenie rozmowy
5. Praktyki w renomowanych firmach
6. Rekomendacje
7. Ukończone kursy i szkolenia
8. Umiejętność obsługi komputera
9. Akceptacja warunków pracy
10. Wyniki testów
11. Wygląd zewnętrzny, wiek, inne
21
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
ZATRUDNIENIE W POLSCE
1. 1990-1991 gwałtowny �! produkcji+ wolniejszy �! zatrudnienia
ę!zatrudnienie nieproduktywne (20-30% zatrudnienia);
2. 1992-1993 PKB ę! + �! zatrudnienie
ę!agregatowa wydajność pracy, początek usuwania przerostów
zatrudnienia;
3. 1994-1998 PKB ę! + ę! wolniej zatrudnienie
ę!agregatowa wydajność pracy, w malejącym tempie;
4. 1999 -2003 PKB �!+ �! zatrudnienie ę! bezrobocie
5. 2004 - PKB ę! + �!wolniej zatrudnienie �! bezrobocie
W 2003 r. pracę miało 51,2% zdolnych do niej,
oznacza to spadek o 7,8 % w stosunku do 1998 r.
22
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
RYNEK PRACY W POLSCE 2004 R.
PRACA JEST DEFICYTOWYM TOWAREM
" 13,5 mln osób  dochody z pracy (15 i więcej lat)
" Jest to tylko 43,4 % tej grupy Polaków
" 10,7 mln ludzi  niezarobkowe z
ródła
" 14,5 mln  pozostaje  na utrzymaniu , z czego tylko
9 mln jest w wieku przedprodukcyjnym.
1 pracujący utrzymuje siebie i ponad 2 statystyczne osoby!
GUS, z I kw. 2004 r.
23
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
Pracujemy dużo, ale mało wydajnie *
" Rocznie pracujemy 1984 godziny; 43,4 tygodnia w roku;
choroby - niespełna 1 tydzień;
" Niemcy pracują rocznie 1362 godziny;
" Średnia dla UE  1550 godzin;
" Polacy zatrudnieni pracują średnio 41,8 godz.
w tygodniu (najdłużej w UE), w tym :
��40,2 godz.  praca zasadnicza,
�� 0,3 godz. - nadgodziny,
�� 1,3 godz.  praca dodatkowa
" Wytwarzamy znacznie mniej niż inni pracujący krócej.
* Dane za 2004 r.
24
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
RYNEK PRACY W EUROPIE, 2002 r.
Stopa Stopa Stopa Średnia
bezrobocia zatrudnienia aktywnych liczba godz.
(%) zawodowo, przepracowa--
(%)
nych przez
prac.
4,5 75,9 79,6 1482
DANIA
8,7 63,0 69,1 1532
FRANCJA
10,0 56,7 63,1 -
GRECJA
11,3 58,4 55,0 1816
HISZPANIA
2,7 74,4 76,5 1346
HOLANDIA
8,6 65,3 71,5 1467
NIEMCY
5,1 71,7 75,6 1711
W. BRYTANIA
9,0 55,5 61,1 1606
WA
OCHY
7,7 64,3 69,7 -
UE -15
25
Elżbieta Kwella: Rynek pracy
 WZROST GOSPODARCZY I ZATRUDNIENIE
Średnie zmiany roczne w l.1996-2001, w proc.
Wzrost PKB Zatrudnienie Średnia l. godz.
pracy w roku
2,5 1,0 -2,5
Dania
2,6 1,5 -5,0
Francja
3,5 0,5 -0,2
Grecja
3,6 2,9 0,2
Hiszpania
3,3 2,5 -2,5
Holandia
1,6 0,6 -5,3
Niemcy
2,8 1,3 -1,6
W. Brytania
1,9 1,2 -1,8
Włochy
2,5 1,3 -
UE-15
3,5 1,5 -0,4
USA
26
Elżbieta Kwella: Rynek pracy