13476

I

Rok 1922 przyniósł poważne zmiany w radzieckim systemie penitencjarnym i represyjnym- Wiązało się to z przekształceniami instytucjonalnymi oraz z kodyfikacją prawa karnego. Zlikwidowano WCzK (Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem), a powołano Państwowy Zarząd Polityczny (GPU). Następnie w związku z powołaniem ZSRR na bazie GPU utworzono Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU), podporządkowany Radzie Komisarzy Ludowych ZSRR, który kierował działalnością republikańskich i lokalnych GPU.

1    czerwca 1922 r. wszedł w życie Kodeks kamy Rosyjskiej FSRR. W pierwszej radzieckiej kodyfikacji prawa określono zakres przestępstw politycznych oraz odpowiedzialności karnej za nie. Przestępstwem kontrrewolucyjnym określono wszelką działalność nastawioną na obalenie władzy rad i rządu robotniczo-chłopskiego, jak również działania wspierające burżuazję międzynarodową w jej walce przeciw państwu radzieckiemu. Od 10 lipca 1923 r. działalność kontrrewolucyjna obejmowała również tzw. osłabianie władzy radzieckiej, co pozwoliło na swobodniejszą interpretację tego przepisu.

Kodeks z 16 października 1924 r. (Isprawitielno-trudowoj kodieks) stanowił, że wszystkie miejsca odosobnienia tworzą „jeden system instytucji pracy poprawczej z rozmaitymi rodzajami reżimu”. Wprowadzono wówczas dwa systemy miejsc odosobnienia. Klasyfikacja objęła placówki o charakterze poprawczym, a wśród nich domy odosobnienia i poprawcze, kolonie i izolatory dla skazanych wyrokiem do 5 lat. Obok nich placówki medyczno-pedagogiczne, czyli domy pracy dla przestępców małoletnich (14-20 lat) oraz placówki o charakterze medycznym - kolonie dla psychicznie niezrównoważonych i innych chorych więźniów. Praca była obowiązkowa dla wszystkich więźniów. Warto zaznaczyć, że żaden z wymienionych kodeksów nie przewidywał organizowania obozów koncentracyjnych ani obozów pracy przymusowej*.

W latach 1929-1934 nastąpiła przebudowa systemu penitencjarnego. 13 maja 1929 r. postanowiono o wykorzystywaniu płatnej pracy więźniów, którzy skazani byli co najmniej na 3 lata pozbawienia wolności. Stworzono obóz koncentracyjny w rejonie Uchty. 7 kwietnia 1930 r. SNK przyjął rozporządzenie o poprawczych obozach pracy (isprawitielno-trudowyje \agieria - 1TL) według którego obozy te mają chronić lud przed niebezpiecznymi społecznie przestępcami poprzez ich izolację oraz pracę na rzecz społeczeństwa. Wprowadzało ono

²    S. Ciesielski, dz.cyt., s. 11-13.

2