99503

Akt 5 listopada 1916r.

Rok 1916 przyniósł zmiany zarówno na arenie międzynarodowej, jak i wżyciu politycznym narodu polskiego. Wydarzenia na frontach przekreśliły nadzieje Niemiec na rycliłe, zwycięskie zakończenie wojny:

■    klęska Niemiec w bitwie pod Verdtui (luty-czerwiec 1916 r.) i blisko ^lA min zabitych

■    ofensywa sprzymierzonych pod Sommą wykazała ich przewagę techniczną - pierwsze użycie czołgów

■    na froncie wschodnim ofensywa gen Brusiłowa spowodowała nowe straty w ludziach i sprzęcie

■    bitwa morska u brzegów Jutlandii - Niemcy nie złamali brytyjskiej przewagi na morzu

■    polityczna porażka państw centralnych - Rumunia przystąpiła do wojny po stronie aliantów

W grudniu 1916 r. państwa centralne zwróciły się do koalicji z propozycjami pokojowymi, jednak Ententa świadoma swej przewagi, odrzuciła ogólnikową notę pokojową.

Państwa centralne odczuwały coraz dotkliwiej niedostatek rezerw ludzkich, braki surowcowo-materiałowe, aprowizacyjne i in. Po krwawych bitwach 1916 r. dowództwa niemieckie i austro-węgierskie gorączkowo szukały nowego „mięsa armatniego" Stopniowo dojrzewały koncepcje ..rozwiązania sprawy polskiej”.

Politycy polscy ( Tynis Filipowicz. Władysław Sikorski. Władysław Studnicki) umacniali w dowództwie niemieckim i austriackim przekonanie, że na ziemiach polskich kryją się niewykorzystane rezerwy ludzkie. Koncepcje te pozostawały w związku z niemiecka myślą stworzenia potężnego bloku gospodarczo-politycznego w środkowej Europie pod przewodnictwem Niemiec (Mittelenropa).

Państwa centralne uzgodniły swe stanowiska na konferencji w Pszczynie w październiku 1916 r. 5 listopada 1916 r. ukazała się odpowiednia proklamacja, podpisana w imieniu obu cesarzy przez generalnych-gubernatorów Kuka i Beselera Samodzielne państwopolskie miało się składać z ziem „panowaniu rosyjskiemu wydartych”. Granice miały zostać sprecyzowane później. Państwo polskie miało być konstytucyjną monarchia dziedziczną. Podstawowe elementy suwerenności (granica, głowa państwa) pozostawały w zawieszeniu.

Proklamacja me wywołała entuzjazmu w społeczeństwie polskim. 9 listopada Beseler ogłosił ochotniczy zaciąg do armii polskiej. Szczególnie ostro skrytykowały akt SDKPiL oraz PPS-Lewica. Z zadowoleniem przyjęły akt partie aktywistyczne - PPS i PSL. Zadowolenie malało w miarę przedłużającego się daremnego oczekiwania na realizację przyrzeczeń aktu. Grono polityków polskich w Lozannie ogłosiło tzw. deklarację lozańską, ostro krytykującą akt.

Skuiki wydania Aktu 5 listopada

■    14 stycznia 1917 r. powstała w Warszawie Tymczasowa Rada Stanu z Wincentym Niemojow skini na

czele. Komisją Wojskową TRS miał kierować Piłsudski.

• już w gnidniu 1916 r. w parlamencie Włoch, które przystąpiły do wojny po stronie Ententy. postawiono wniosek w sprawie wskrzeszeiua Polski

■    22 stycznia 1917 r. prezydent USA Thomas Woodrow Wilson stwierdził, że w wyniku wojny powinna odrodzić się ., zjednoczona, niepodległa i samoistna Polska”

■    w odpowiedzi na Akt S listopada nowe stanowisko zajęła Rosja. W rozkazie noworocznym z 25 grudnia 1916 r. car Mikołaj II zapowiedział że celem wojny będzie dla Rosji „stworzenie Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych ”