16704

pobudek i kwalifikacji. Wyłącznie kontrola dokonywania nowych kombinacji czynników produkcji i wybór zarysu koncepcji działania niesie za sobą niebezpieczeństwo nadmiernego oddzielenia własności (praw decyzyjnych) od funkcji zarządzania. Powstaje ostatecznie pytanie, kogo wskazać należy obecnie jako przedsiębiorcę. W gospodarce kapitalistycznej przetrwanie i postęp przedsiębiorstwa zdecydowanie jest uzależnione od działalności jednostki przedsiębiorczej - rozumienia zatem przedsiębiorstwa jako kategorii ekonomicznej.

Przedsiębiorczość nie gwarantuje jednak przetrwania, jeżeli nie zostanie zdyskontowana przez rozwagę, wyobraźnię, przewidywanie oraz wariantowość w rozwiązywaniu problemów. Są to cechy, które są niezbędne do minimalizowania skutków działań niepewnych. Motywem przedsiębiorczości - siły sprawczej zmuszającej przedsiębiorcę do działania - jest pragnienie osiągnięcia możliwie największych zysków (korzyści), nie tyle związane z zamiarem zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych, co z dążeniem do zbudowania „dynastii przemysłowej". Motyw ten jest ściśle powiązany z prawem własności, ponieważ jedynie ono gwarantuje prywatną własność wyniku finansowego działań przedsiębiorczych (przedsiębiorcą jest zatem tylko właściciel środków produkcji, a nie menedżer). Zanik tradycyjnego motywu działalności gospodarczej powoduje minimalne skłonności menedżerów do podejmowania działań przedsiębiorczych, trudności w określeniu zakresu odpowiedzialności za osiągnięte wyniki, skłania do działań imitacyjnych (naśladownictwa dokonanych już kombinacji czynników produkcji), a motywacja sprowadza się do najprostszych bodźców.

CECHY ZALEŻNE I NIEZALEŻNE SYSTEMOWO

Gospodarka rynkowa stwarza przedsiębiorstwom określone warunki do działania, wynikające z jej organicznych cech. Są to:

-» przedmiotowa swoboda działalności gospodarczej - nieskrępowana swoboda wyboru profilu działalności,

-> prawo poziomego kształtowania cen i warunków obrotu - umowy zawiera między kontrahentami, bez administracyjnej ingerencji, możliwość korzystania ze wszystkich dróg powiększania zysku - uwarunkowana pozycją na rynku, dostępem do kapitału, ustawodawstwem antymonopolowym, warunkami pracy, itp.,

-> swoboda w podejmowaniu decyzji, - połączona z odpowiedzialnością za nie,

-> pluralistyczna struktura podmiotowa gospodarki - z pełnym równouprawnieniem wszystkich podmiotów w dostępie do poszczególnych rynków.

Nieograniczona wolność gospodarcza (ograniczona prawami innych podmiotów), była przyczyną konfliktów interesów poszczególnych grup i jednostek, stąd koncepcja roli państwa jako podmiotu sfery regulacyjnej gospodarki. Gospodarka rynkowa stawia jednak przed przedsiębiorstwami pewne wymagania:

-> wspólny dla większości podmiotów motyw podejmowania i prowadzenia działalności, jakim jest osiągnięcie i maksymalizacja zysku (korzyści),

-> zrównanie przychodów i kosztów jako warunek minimum przetrwania przedsiębiorstwa,

-* decydująca i rozstrzygająca rola rynku w weryfikacji działalności przedsiębiorstwa - cena staje się zweryfikowanym efektem nakładów,

-> ryzyko majątkowe związane z niepewnością podejmowanych przedsięwzięć i koniecznością pokrycia strat z własnych środków. Cechy przedsiębiorstwa można podzielić na zależne i niezależne od systemu ekonomicznego, w którym ono funkcjonuje.

Jako cechy niezależne (systemowo obojętne) należy wskazać:

-» zasada gospodarności - każde przedsiębiorstwo musi usiłować osiągnąć możliwie wysoką miarę produktywności

zastosowanych czynników. Ta zasada leży u podstaw funkcji każdego przedsiębiorstwa, ale zachowuje tylko charakter formalny - wskazuje jedynie rodzaj podejścia do działalności, ale nie wypowiada się o motywach działalności. Motywy są bowiem zależne od systemu ekonomicznego,

-> zasada równowagi finansowej - przedsiębiorstwo powinno tak gospodarować, aby w każdej chwili mogło podołać swoim zobowiązaniom płatniczym (własnymi siłami lub z wykorzystaniem dotacji).

Sens działalności gospodarczej poparty jest podbudową tej działalności na zasadach wynikających z rodzaju systemu ekonomicznego. Zalicza się tu:

-> zasadę autonomii i zasadę organu,

-> zasadę działalności dochodowej i zasadę wykonywania zadań planowych,

-* zasadę samodecydowania i zasadę współdecydowania.

Zasada autonomii - przedsiębiorstwo ma całkowitą swobodę w wykorzystywaniu szans rynkowych, w ramach istniejącego porządku prawnego, na własne ryzyko, jako samodzielny organizm.

Zasada organu - przedsiębiorstwo działa na podstawie zadań planu centralnego, jest tylko organem nadrzędnej całości ogólnogospodarczej.

Zasada dochodowości - dążenie przedsiębiorstwa do osiągania maksimum zysku (korzyści) z prowadzonej działalności. Może być zastąpiona zasadą umiarkowanego zysku lub pokrycia kosztów, zasadą korzyści społecznych.

Zasada wykonywania zadań planowych - wybór działalności następuje nie w oparciu o przewidywanie zysku, lecz w oparciu o plany organów nadrzędnych.

Zasada samodecydowania - związana z zasadą autonomii od zewnątrz (przedsiębiorstwo wolne od czynników zewnętrznych, administracyjnych), rozumiana jako autonomia od wewnątrz - wyłączne prawo prywatnej własności do podejmowania decyzji i związane z tym ryzyko.

Zasada współdecydowania - nie tylko kierownictwo przedsiębiorstwa może podejmować decyzje z punktu widzenia interesu przedsiębiorstwa jako całości.

CELE PRZEDSIĘBIORSTWA

Dla właściwego funkcjonowania przedsiębiorstwa niezbędne jest zdefiniowanie celu głównego oraz celów cząstkowych. Misja, cel główny, racja bytu, filozofia to ogólne założenie polityczne o kierunkach działania przedsiębiorstwa. Cel ten jest różnie rozumiany • jako przetrwanie (istnienie), rozwój (kategoria jakościowa), wzrost (kategoria ilościowa). Identyfikacja celu głównego to także jego kwantyfikacja, a zatem poszukiwanie metod wartościujących. Pomijając szeroką dyskusję w zakresie celu nadrzędnego