23006

4.8. Koncentracja, specjalizacja i dywersyfikacja... 167

Koncentracja działalności może zachodzić drogą rozwoju wewnętrznego lub zewnętrznego [3]. Pierwsza z nich polega na zwiększaniu rozmiarów działalności poprzez akumulowanie lub pełniejsze wykorzystanie zasobów. Druga — to łączenie się, przyłączanie lub wchłanianie odrębnych dotąd przedsiębiorstw. Rozwój wewnętrzny może prowadzić do koncentracji sensu stricto i sensu largo, rozwój zewnętrzny zaś tylko do koncentracji sensu largo.

Podstawowe formy specjalizacji działalności przedsiębiorstwa to:

—    przedmiotowa, czyli zmniejszenie liczby łub różnorodności rodzajów przedmiotów działalności, np. rodzajów produkowanych wyrobów, świadczonych usług, obsługiwanych segmentów rynku czy kupowanych i sprzedawanych towarów,

—    technologiczna, czyli ograniczanie się do działalności wymagającej zastosowania mniej licznych i mniej różnorodnych technologii lub wycinków technologii (stadiów technologicznych) czy metod.

Możliwe są także formy mieszane, spośród których często wyodrębnia się specjalizację przemysłową w produkcji części, podzespołów i zespołów, wiążącą się ściśle z kooperacją.

Dywersyfikacja jest procesem odwrotnym do specjalizacji, oznacza więc rozszerzenie lub zwiększenie różnorodności przedmiotu albo obszaru działalności bądź technologii czy metod. Jej formy są zatem odwrotnościami analogicznych form specjalizacji, a więc:

—    dywersyfikacja pozioma jest odejściem od specjalizacji przedmiotowej i oznacza rozszerzenie zakresu lub zwiększenie różnorodności przedmiotu działalności,

—    dywersyfikacja pionowa jest odejściem od specjalizacji technologicznej i oznacza zwiększenie liczby lub różnorodności stosowanych technologii lub ich wycinków przy zachowaniu dotychczasowego przedmiotu działalności, co w praktyce oznacza zwykle dodanie stadiów (faz) działalności poprzedzających dotychczas realizowane (dywersyfikacja „w tył”) lub następujących po nich (dywersyfikacja „w przód”).

Wyróżnia się też, zwłaszcza w ramach dywersyfikacji poziomej, formy wyodrębnione ze względu na stopień odejścia od dotychczasowego zakresu działalności [5, s. 108]. Są to:

—    dywersyfikacja koncentryczna, gdy nowa dziedzina działalności jest związana 7. dotychczasową np. podobieństwem technologii, możliwością wykorzystania tej samej sieci handlowej, tych samych zasobów informacji czy tych samych umiejętności,

—    dywersyfikacja konglomeratowa, gdy nie ma powiązań z dotychczasową działalnością.

Dywersyfikacja, podobnie jak koncentracja działalności, może zachodzić w trybie rozwoju wewnętrznego lub zewnętrznego. Istnieją również podobieństwa