17685

1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

Zdolność prawna: zdolność do lego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Tylko ten. komu taka zdolność przysługuje, może być np. właścicielem rzeczy, wierzycielem, spadkobiercą, czy - z drugiej strony - dłużnikiem, itd.

Zdolność prawna przysługuje w zasadzie tylko osobom fizycznym (ludziom) i osobom prawnym.

Osoby fizyczne mają ją od chwili urodzenia; kończy się ona z chwilą śmierci lub uprawomocnienia się sądowego orzeczenia o uznaniu zaginionego za zmarłego. Nic i nikt tej zdolności człowiekowi - przez cale jego życie - odebrać nie może.

Dlatego zarówno malutkie dzieci jak i osoby bardzo ciężko upośledzone psychicznie mogą być właścicielami rzeczy, wierzycielami, dłużnikami itd. (np. paromiesięczne dziecko, które odziedziczyło po tragicznie zmarłych rodzicach cały ich majątek, łącznie z długami; cały swój dotychczasowy majątek zachowuje również osoba, która zapadła na ciężką chorobę psychiczną, choćby została sądownie ubezwłasnowolniona).

Osoby prawne mają zdolność prawną od chwili powstania do chwili zakończenia procesu likwidacji (zob. dalej na temat osób prawnych). Nie obejmuje ona oczywiście tych praw i obowiązków, które ze swej natury lub z woli ustawodawcy mogą przysługiwać tylko osobom fizycznym (np. osoba prawna nie może być ani uprawniona, ani zobowiązana do alimentacji; nie może też jej przysługiwać władza rodzicielska; nie ma możliwości sporządzenia testamentu itd.).

Zdolność do czynności praw nych (nie mylić ze zdolnością prawną) oznacza zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań na podstawie osobiście dokonywanych czynności prawnych (np. zawartych umów). W przypadku osoby fizycznej zależy ona przede wszystkim od wieku Do 13 roku życia człowiek w ogóle nie ma wspomnianej zdolności i dlatego nie może sam dokonywać czynności (musi za niego i w jego imieniu działać jego przedstawiciel ustawowy); wyjątek dotyczy drobnych umów życia codziennego, które - nawet, gdy są dokonane osobiście przez osobę niemającą zdolności do czynności prawnych - są ważne, jednak przy zachowaniu dwóch warunków, a mianowicie jeżeli zostaną natychmiast wykonane i nie prowadzą do pokrzywdzenia osoby pozbawionej zdolności.

Od 13 do 18 roku życia osoba fizyczna ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może już wprawdzie sama zawierać umowy i dokonywać innych czynności, ale w przypadku czynności zobowiązujących (powodujących powstanie w majątku tej osoby dhigów) oraz rozporządzających (polegających na pozbyciu się lub obciążeniu prawa) skuteczność tych czynności zależy w zasadzie od zgody przedstawiciela ustawowego. Co do szczegółów zob. art. 17-19 k.c.

Poczynając od 18 roku życia (pełnoletności) człowiek uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych (kobieta może ją uzyskać już od 16 roku życia, jeżeli przed osiągnięciem pełnoletności zawarła - za zgodą sądu opiekuńczego • małżeństwo).

Ponadto zdolność do czynności prawnych może być osobie fizycznej odebrana lub ograniczona w wyniku ubezwłasnowolnienia O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy na wniosek najbliższych krewnych lub prokuratora, zwłaszcza w razie stwierdzenia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, alkoholizmu lub narkomanii; osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych (może jednak dokonywać osobiście drobnych umów życia codziennego), zaś ubezwłasnowolniona częściowo - dysponuje zdolnością ograniczoną (znajduje się w takiej samej sytuacji, jak małoletni w wieku od 13 do 18 lat). Może mieć jednak prawa i mogą na niej ciążyć obowiązki, gdyż -jak zaznaczono wyżej - przysługuje jej nadal zdolność prawna.

Osobom prawnym przysługuje zawsze zdolność do czynności prawnych; realizują ją one z pomocą organów powołanych do reprezentowania danej osoby (np. dyrektora przedsiębiorstwa czy zarządu spółki kapitałowej). Jeżeli organy takie nie zostały w przypadku jakiejś osoby powołane lub obsadzone, sąd winien dla osoby prawnej ustanowić kuratora; ma on zadbać o powołanie tych organów lub doprowadzić do likwidacji danej osoby.

2