81962 Wspomnienia o Sokratesie
4

102

Wspomnienia o Sokratesie II 6

jasne, że ze swej natury nadają się bardziej do tego, aby być sobie wrogami niż przyjaciółmi.

Poza tym, jak sam twierdzisz, ludzie źli nie nadają się także na przyjaciół dla dobrych. To również jest jasne. Wjaki bowiem sposób ci, którzy postępują haniebnie,mogą być przyjaciółmi ludzi, którzy takim postępowaniem się brzydzą? Jeżeli jednak nawet ludzie miłujący cnotę żyją ze sobą w niezgodzie, rywalizują i walczą

0    naczelne stanowiska w państwie i nienawidzą się wzajemnie, w takim razie między kim a kim w końcu jest jeszcze przyjaźń możliwa i u jakich ludzi można jeszcze znaleźć życzliwość i wiarę?

— Nie są to wcale, mój Kritobulu, sprawy proste, ale bardzo złożone — rzekł na to Sokrates. — Ludzie z natury skłaniają się bowiem do przyjaźni. Jedni potrzebują drugich, jedni odczuwają litość dla drugich, jedni współdziałają z drugimi i udzielają sobie wzajemnej pomocy, a jeśli rozumieją te rzeczy, jedni względem drugich poczuwają się do wdzięczności. Z drugiej strony ludzie są skłonni do walki. Jeśli bowiem cenią te same dobra i przyjemności, walczą o nic ze sobą,

1    jeśli istnieje rozbieżność poglądów, dzielą się na dwa wrogie obozy. Zarzewie walki tkwi w niezgodzie i gniewie. Żądza bogactw rozpala nieprzyjaźń, a zazdrość prowadzi do nienawiści.

Przyjaźń jednak, przełamując te wszystkie przeszkody, toruje sobie dostęp do ludzi szlachetnych i prawych¹ i jednoczy ich. Pod wpływem cnoty wolą raczej poprzestawać na skromnym mieniu niż zdobywać wszystko w walce. Nawet gdyby sami mieli cier-

Wspomnienia o Sokratesie II 6    103

piec głód i pragnienie, ze szczerego serca potrafią się dzielić pokarmem i napojem z innymi. I choć sami znajdują radość w rozkoszach miłosnych, potrafią się jednak od nich powstrzymać, a nie wyrządzić przykrości temu, komu wyrządzić jej nie przystoi.

Potrafią również nie tylko czynić właściwy użytek 23 z pieniędzy, w zgodzie z prawem i nie ulegając żądzy bogactwa, lecz także użyczać ich innym. Potrafią łagodzić waśnie nie tylko bez ciężkich sporów, lecz także z wzajemną dla siebie korzyścią i gniew sw^Tój trzymać na wodzy, aby nie prowadził do czynów, których by później trzeba było żałować. Zazdrości nie dają do siebie dostępu, ponieważ podobnie jak własne mienie oddają do użytku przyjaciół, tak też mienie przyjaciół uważają za własne. Rzecz to całkiem 24 naturalna zatem, że ludzie szlachetni i prawi w dążeniu do urzędów^r publicznych nie tylko sobie nie szkodzą, lecz wprost przeciwnie — wzajemnie pomagają i jednoczą swe siły. Ci zaś, którzy się ubiegają o godności i władzę w państwie, aby móc sprzeniewierzać pieniądze publiczne, ciemiężyć naród i prowadzić hulaszcze życie, są siłą rzeczy ludźmi niesprawiedliwymi i niegodziwymi, absolutnie nieodpowiednimi do tego, aby się z kimkolwiek sprzymierzać. Jeżeli jednak ktoś 25 pragnie zdobyć urząd publiczny w tym celu, aby i sam nie doznaw^rał krzywdy, i przyjaciołom miał możność dopomóc, a jednocześnie aby sprawując władzę starał się w jakiś sposób zasłużyć się ojczyźnie, to co właściwie stoi na przeszkodzie, aby się sprzymierzył z tym, kto jest do niego podobny? Czyżby w przymierzu z szlachetnymi i prawymi mniej mógł być pożyteczny dla swych przyjaciół? Albo czyżby sam wspomagany przez szlachetnych i prawych współpracowników mniej

1

Dosłownie: pięknych i dobrych xaXoi xaya$-ot (por. przyp. na str. 23).