24130

zasłużyć, zdobyć je. Tyiko wtedy może do nich przemawiać. A. M. wyznaje też, ze od dzisiaj zaciera swoją narodowość i plemienność. Będzie patrzył na sprawę Słowiańszczyzny oczyma Francuza i próbował skojarzyć siłę, jaką przynosi geniusz słowiański z umiejętnością, która kieruje Zachodem. Współodczuwanie jest symboliczną arką przyszłego zjednoczenia plemion słowiańskich, „trybuną, skąd może rozbrzmiewać prawda dziejowa”, placówką wojskową i bastionem, które geniusz Francji powierza duchowi słowiańskiemu, sprzymierzeńcowi narodu francuskiego.

WYKŁAD III

(Znamiona epoki kończącej się. - Różnice między ludźmi przeszłości a ludźmi przyszłości. -O zapale. - Co to jest lud).

[Wtorek] 9 stycznia 1844

Mickiewicz zastanawia się nad wpływem sztuki na ludzi. Każdy wielki twór artystyczny jest nazywany boskim. Na jego powstanie ma wpływ coś tajemniczego i nadprzyrodzonego, co jest niezbędne do powstania dzieła. Także, aby czytać sztukę i się nią delektować, potrzebne jest natchnienie, po części bierne, które pozwala duchowi widzów zetknąć się z duchem artysty. Nie można jednak osądzać wrażenia artystycznego, o upodobaniach się nie dyskutuje. Kiedyś natchnienie bierne, zamiłowanie do piękna, było bardzo rzadkie. Teraz dotyka coraz więcej ludzi, co świadczy o tym, że „dusze się podnoszą”. „Jeśli ogół nie podziwia płodów sztuki teraźniejszej, sprzeniewierzających się jej ideałowi, to staje się bardziej niż kiedykolwiek wrażliwy na piękno natury”. Turyści poszukują teraz pięknych krajobrazów, lud przychodzi do teatrów i szuka w książkach boliaterstwa, bo nie znajduje go w rzeczywistości. Uwielbienie dla sztuki, natury i bohaterstwa pochodzi z tego samego źródła - z intuicji, z której czerpie też filozofia. Wszyscy wielcy ludzi z różnych epok są do siebie podobni. Działali pod wpływem tego samego ducha i ich wpływ na ludzi też był zawsze tej samej natury. Wg kiytyka Edmunda Burkę, gdy w człowieka uderza wzniosłość sztuki, to odczuwa on dreszcze, otwiera szerzej oczy, przyjmuje uczucia ukazane w dziele. Jednak kończąca się epoka cechuje się brakiem siły zdolnej wzniecić w ludziach takie uczucia. Kiedy takiej siły zabrakło prawodawcom starożytnego Rzymu, nadszedł koniec świata rzymskiego i pojawiali się nowi ludzie, chrześcijanie, którzy rzucili pełnię życia między „zgrzybiałą społeczność”.

Aby polecieć za ludźmi natchnionymi w przyszłość, trzeba mieć duszę podniosła i zdolną do wzlecenia. Potrzebna „osobnego organu”, który wymyślił Schelling. Według AM berlińczycy i niemieccy filozofowie nie mają tego organu lub jest on u nich stępiony, pozostawia tylko pierwiastkowy zawiązek. Dlatego mają oni strach przed wszystkim, co jest natchnieniem i przyjmuje w człowieku organ wyższego życia. Niemcu uczą się formułek, ich głowy są obciążone i podobne do łanu makówek. Mają oscliłe serca. Jeśli czasem cieszą się ze zrozumianego dzieła, to ich uczucie jest podobne do podniecenia graczy na giełdzie. Jest to radość z zysku, która nie przenika w głębię duszy. Inaczej jest we Francji. Jeśli tam słowo wstrząśnie słuchaczami, to zaczynają im błyszczeć oczy, można zauważyć u nich „ów gest wrodzony młodzieży francuskiej, którego Burkę nie opisał, ów mimowolny ruch prawicy, jakby sięgający po oręż, a znamionujący naród czynu”. Po tym geście można Francuzów rozpoznać na polach bitew. Ten gest świadczy o Steniu organu wielkich uczuć, który jest źródłem wielkich czynów. Taki stan jest niezbędny do pojmowania filozofii i sztuki, a także przyszłości. Tylko ona pozwala nam rozpoznać nieprzyjaciół, ale także sprzymierzeńców, odróżnić ludzi przeszłości od ludzi przyszłości. AM mówi, że jeśli ktoś jest niezdolny do wzruszenia się myślą o rzeczach wielkich i boskich, to nie należy do naszego narodu.

2