24192

w jego łonie przez dwie zasadnicze, a się przeciwstawne orientacje: demokratyczną i procarska. Jednym z znaczniejszych momentów w wizjach romantycznego słowianofilstwa był słynny Kongres Słowiański, który odbył się w Pradze w 1848T. Jedno z naczelnych miejsc w polskiej historiografii zajmowała kwestia pochodzenia i początków narodu polskiego. Na ten temat wypowiadali się min.,. Joachim Lelewel i Wacław Aleksander Maciejowski. Formułowano przy tym różne sądy. Wyrastały one z wspólnego przekonania iż. dawni Słowianie zostali podbicie przez wojownicze plemiona o wyższej organizacji społecznej i technice wojennej. Tym plemieniem mieli być Lechici. Przy wskazywaniu ich rodowodu badacze już się różnili. Według F.H. Lewestama byli on Celtami, a z kolei K. Szjnocha mówił o normańskim pochodzeniu Lachów. Wyprowadzane wnioski na temat skutków p[odboju były już podobne., W głównej mierze to poglądy Lewestmana były inspirujące dla słowackiego. Obu łączyła wtedy zażyła przyjaźń, a Lewestam zapoznał poetę ze swoimi koncepcjami jeszcze przed napisaniem dramatu. Według niego epoka dziejów bajecznych charakteryzowała się „walka dwóch żywiołów zupełnie sobie obcych. Z nich jeden był wprowadzonym przez wtargniecie Lachów, dnigi pochodził od krajowców Słowian”. Głowna przyczyna która nie pozwoliła naroodwoi polskiemu obalić jarzma Lachów była zupełna nieznajomość prawideł, podług których należy tworząc państwa i mmi rządzić. Słowianie żyli bowiem jeszcze w stanie patriarchalnym który nie uczy wytyczania granic i nie uznaje własności. Przejął wiec Słowacki w Lilii Wenedzie gotowy schemat historiozoficzny, który poddał zabiegom modyfikującym i obróbce politycznej. Tragedia wenetyjska ma kształt który jest wypadkową literackiej koncepcji wynikającej z założeń cyklu „kronik dramatycznych" wzbogaconej o własne przemyślenia nad słowiańskim mitem początku i ówczesnej myśli historiozoficznej oraz historiografii na ten temat. Jest tez poetyckim głosem Słowackiego w burzliwej romantycznej dyskusji nad początkami narodu polskiego. W Lilii Wenedzie miały być poruszone 2 zasadnicze problemy: kwestia powstania państwa polskiego dwuwarstwowości narodu polskiego oraz klęska powstania listopadowego. Podjecie pierwszej z tych kwestii wpisuje dramat w planowany przez Słowackiego cykl „kronik dramatycznych” o praprzeszłości Polski. Zagadnienie drugie daje asumpt do sytuowania Lilii Wenedy w ramach jeszcze innego cyklu, w tzw. „trylogii dramatycznej" (Kordian, Balladyna. Lilia Weneda).

II. W KRĘGU INSPIRACJI ARTYSTYCZNYCH

Na powstanie Lilii Wenedy największy w spływ maiły zamierzenia artystyczno-ideowe poety. Ale swój udział w kształtowaniu określonych elementów miały tez obce i rodzime inspiracje artystyczne. Postać tytułowa jest kluczem do ustalenia tradycji literackiej utworu. Genezę tej postaci autor wyjaśniał w liście do Krasińskiego. Przebywając 5 lat wcześniej nad jeziorem w Szwajcarii, blisko miasteczka Villeneuve. niedaleko od Avencium, położone niedaleko zamku Chillon i skał Heloizy. Zobaczył tam grobowiec z napisem .. julia ai.pinui.a / TU LEŻĘ / NIESZCZĘŚLIWEGO OJCA. NIESZCZĘŚLIWA CÓRKA / BOGÓW AVENTYŃSKICH KAPŁANKA / WYPROSIĆ OJCA OD ŚMIERCI NIE MOGŁAM / nieszczęśliwie umrzeć w losacyh JEGO BYŁO. Z.YI.AM lat XXIII.” To ta dziewczyna zamieniał się w Lilię Wenedę. „chciałem ten kwiat przenieść do Polski: niosłem go ze świętym uczuciem, aby nie strącić zeń rosy, listka nie ułamać"- Słowacki. Zamek Oiillon i grobowiec Julii Alpinula to nie tylko fragmenty opisu zwiedzanej przez poetę krainy ale także wskazanie na twórczość lorda Byrona i oddziaływanie jego poematów: Więźnia Chillonu i Wędrówek Chile Harolda na określone elementy Lilii Wenedy. Prawdopodobnie tez z tego drugiego poemam Słowacki dowiedział się po raz pierwszy o napisie- Nb. jest on w rzeczywistości falsyfikatem z XVI w, gdyż w przypisie Byron podaje informacje o legendzie zwianej z jej postacią Stad wywodzi się pomysł o córce usiłującej ratować ojca. Podobnie tez „skały Heloizy” poświadczają znajomość powieści Rousseau Nowa Heloiza. W założeniach koncepcji artystyczno-ideowej Lilii Wenedy już niejako a priori tkwiła konieczność sięgnięcia do dwóch szczególnie ważnych złóż inspirujących: mitologii i tragedii antycznej oraz mitów celtyckich. Do najważniejszych pomysłów wywodzących się z tradycji antycznej należy oparcie przez Słowackiego tragedii wenetyjskiej na antycznej koncepcji losu jako klątwy bożej (fatum). Na koncepcji tej poeta opiera swą literacką motywacje klęski Wenedów stanowiącą metaforę losów Polski i Polaków w czasach współczesnych . Reminiscencje antyczne w utworze można podzielić na genologiczno-formahie oraz tematyczno= motywowe. Do pierwszej grupy należy zaliczyć stylizację utworu na „pół posagowa formę Eurypidesa tragedii" wyrażającą się w tym przypadku na wprowadzeniu chórów na końcu aktów, czy wyzyskiwanie stichomii, czyli wymiany krórkich z reguły przeciwstawny cli sobie w treści zdań przez postacie toczące ze sobą spór. Z kolei np. postać Rozy musi kojarzyć się z Kasandrą znana z tragedii Ajschylosa. Wenedyjska wieszczka bliska jest tez Elektrze Sofoklesa i Eurypidesa. Podobne maja związki np. postaci Cerwida z oślepionym Edypem. Lelum i Polelum z Kastorem i Polhiksem czy moty\%7 narzeczeńskiej miłości łączącej Lille z jej bratem. To wyzyskiwaiue tematu i struktury mitów wskazuje kierunki i cele stylizacji artystycznej i ideowej tragedii wenetyjskiej. Do zasadniczych źródeł wiedzy Słowackiego o kulturze celtyckiej należały słyiuie Pieśni Osjana . podobna role spełniały również powieść Chateaubrianda Męczennicy. Z niej poeta wyprowadził szereg szczegółów i elementów związanych najogólniej mówiąc strona kulturową i obrzędową życia Wenedów. Wymienić trzeba tez Eddę. zbiór skandynawskich mitów przetłumaczonych po raz pierwszy przez Joachima Lelewela w 1807r. motywację do wykorzystania tego zbioru mitów stanowiła ówczesna teoria o powstaniu państwa polskiego w wyniku podboju. Jako najeźdźców wymieniano Celtów albo właśnie Normanów. W tragedii odwoływał się Słowacki przede wszystkim do mrocznej, tajemniczej i groźnej nastrojowości Eddy. graniczącej niekiedy z frenetyzmem. Przejął wiec określone szczegóły groźnego tła ze skandynawskich mitów, postać krwawej wieszczki Rozy czy wzmianki o Odynie. Stad tez wywodzą się inne motywy przesycone elementami makabry. Natężenia nastroju grozy, makabry sięga momentami u Słowackiego stopień szczególnie wysoki. Watro przypomnieć że frenetyzm („literatura szalona", która lubowała się w przesycaniu tekstów opisami makabry, zbrodni, szaleństwa, patologii, satanizmu, wyuzdania) jest jedna z istotniejszych cech warsztatu poetyckiego autora Lilii Wenedy. Literackie inspiracje w Lilii Wenedzie nie ograniczają się tylko do wymienionych złóż inspinijących. Wymienione wcześniej utwory oddziaływały na całość kształtu ideowego i artystycznego tragedii. Ale istnieje tez cały zespół motywów i epizodów drobniejszy cli mających swój rodowód literacki. Motyw dwoistego rycerza Lelum-Polelum może wywodzić się z Czcicieli ognia Thomasa Moore a. Ale i w Męczennikach Chateaumberiand a pojawiają się dwaj skuci łańcuchem Frankowie. Słowacki w liście do Krasińskiego wymienia zarazem postacie Wilhelma Telia oraz Kastora i Polluksa. Z tradycji dramatów Calderona wiedzie swój rodowód postać Ślaza, przypominającą Guarino z Mostu w Mantible i Persia z Wielkiej Cenobii. Imię Ślaza i potężny nos kojarzą się tez z fraszką Kochanowskiego Na Ślasę. Z inspiracji Szekspira i Cervantesa pochodzi pomysł groteskowej pary: Ślaz- św. Gwalbert. Z kolei postrach Bogurodzicy w scenie finałowej przypominać może analogiczną scenę z zakończenia Nie-boskiej komedii Krasińskiego, gdzie nad oganuętym pożogą świata ukazuje się postać Clirystusa. Niektóre z występujących w Lilii Wenedzie pomysłów pochodzą tez z wcześniejszych utworów Słowackiego. W Anhellim słowacki poshiżył

2