24194

Stempowski pyta syna czy oświadczył się księżniczce. Ten przeczy. Ojciec nazywa go głupcem i zamierza wyręczyć syna, który nie ma głowy ani do picia, ani do kochania. Wychodząc wskazuje na pierścień z krwawnikiem (jego mocą ma zaręczyć syna).

Leon i Semenko zostają. Kozak ma napisać do Gruszczyńskiego. Siedząc przy stoliku ubolewa nad swoim losem, trudem edukacji. Nie przepada za Gruszczyńskim, starym dziadem i sknerą, który jest bezlitosny, bije chłopów, interesują go tylko poszukiwania skarbów w kurhanach. Chce obsypać córkę wszelkimi dobrodziejstwami i dać jej za męża księcia. Jednak Salusia wybrała sama. Źle, jak sądzi Semenko. „Gach" Salomei plami jej dobre imię. Semenko zaś umiera z miłości... Do pokoju wpada Salusia. Mówi o dręczącej ją nieustannie trosce, wróżebnych snach. Boi się. Kozak nieoczekiwanie gasi świecę, zlękniona dziewczyna ucieka. Semenko kładzie się na ławie i udaje drzemiącego.

Wchodzi regimentarz i Księżniczka, która jest u niego na opiece. Stempowski wyznaje, że jego syn kocha się w dziewczynie i pragnie ją poślubić. Regimentarz ofiarowuje księżniczce pierścień, ta mówi, że wyrzuci go do śmieci. Stempowski jest oburzony. Ten pierścień to święty Franciszek, sygnet dziadka. Księżniczka żartuję, że wyjdzie za Leona, jeśli święty zejdzie z pierścienia i udzieli im uroczystego ślubu Stemplowski krzyczy, że zregimentuje wszystkich do posłuszeństwa, ślub odbędzie się jutro. Dziewczyna wyznaje, ze jest kapryśną i trudną dziewczyną. Nie wie jakiego woli małżonka - pana regimentarza czy jego syna? Stempowski krzyczy, że jedyne, nad czym może zastanawiać się Księżniczka to suknia.

Księżniczka zostaje sama. Snuje monolog o snach^{1 2 3} i ukrytych pragnieniach. Mówi, że obcuje bardziej z duchami niż ze śmiertelnikami w świecie rzeczywistym. Dziewczyna dostrzega Semenkę, boi się, że ten usłyszał jej wynurzenia. Kozak udaje, że się budzi i oferuje swoje usługi damie. Ta pyta się go czy służył pod chorągwią Sawy⁴. Kozak odpowiada, że nie, ale zna Sawę. Księżniczka bardzo interesuje się wojownikiem, jaki jest? Jak mu patrzy z oczu? Semenko odpowiada, że tak samo jak jemu (kozacka brać). Księżniczka burzy się i drwi z rozmówcy - przecież Semenko to syn popa (dzieci popów były traktowane pogardliwie). Księżniczka założy się o pierścień, iż to prawda. Kozak zbywa dziewczynę słowami: „A jak ja syna czart?”; Księżniczka ucieka.

Zmiana I

Noc. Las dębowy. Przy blasku księżyca polscy żołnierze gotują strawę lub czyszczą konie. Na scenie można dostrzec starego Gruszczyńskiego i wojaka Pafnucego. Gruszczyński apeluje do żołnierzy, aby wypoczęli i mieli się na baczności. W lesie czyha wiele niebezpieczeństw (np. hajdamacy; Słowacki często używa metafor do określenia walki Polaków z rebeliantami, w stylu: „z orłami biją się krucy”). Dowódca zwierza się Pafnucemu, że dręczy go smutek. Żałuje, że nie wziął udziału w konfederacji; rozpacza, że Bar padł -żołnierze przegrali, choć zaufali Chrystusowi. Gruszczyński wciąż modli się o odmianę losu. Wspomina także o dziwnym świetle, które on i jego bliscy dostrzegli nad domostwem. Takie światła często były widywane nad domami ludzi chorych lub zmarłych. Boi się szczególnie o córkę - Salomeę. Nie chce, żeby ją ciężko doświadczył Kupidyn lub ktoś zranił. Nagle wpada

2

1

Sny Księżniczki są bardzo enigmatyczne i prorocze. Śni o mężnym rycerzu i dziadzie, który przynosi na ślub

2

Księżniczki srebrny podarek. Tym dziadem jest Wemyhora, który ma dostarczyć dokumenty poświadczające szlachectwo Sawy - aby można ujawnić związek Księżniczki z owym rycerzem.

3

* Sawa Caliński (Całytiskij) - kozak: słyną z odwagi i szczęśliwego wojowania. Shiżył w wojsku Fryderyka Wielkiego, otrzymawszy stopień pułkownika, ale na wieść o konfederacji barskiej wrócił do Polski. Obwołany

4

marszałkiem konfederacji wyszogrodzkiej organizował oddziały partyzanckie; walczył też w obronie Jasnej Góry. Gężko ranny pod Szreńskiem (28 IV 1771 r.) do końca bitw)’ dowodził z kosza umieszczonego między kotimi. W przekazach ukraimkich uznany za zdrajcę kozaczyzny.