24205

Italia juko spadkobierczyni wszystkich bogactw starożytności i Rzym jako dawna stolica cezarów i nowa siedziba papieży dawały sposobność porównywania przeszłości z teraźniejszością. Włochy dzięki swym zabytkom i pamiątkom odegrały ogromną rolę w rozwoju nowoczesnego historyzmu. smaku artystycznego i wrażliwości na piękno klasycznego pejzażu. Romantycy ruszający na Wschód zabier ali ze sobą przede wszystkim Biblię.

Po rewolucji francuskiej i napoleońskich wojnach Europa żywo zajęła się dziejami cezarów, narodzinami chrześcijaństwa, najazdem barbarzyńców i upadkiem rzymskiego imperium.

Kolosami i bazylika Św. Piotra stały się symbolami dwu wrogich religii. poglądów na świat, kultur i koncepcji sztuki. Nad zwaliskami pogaństwa zatriumfował krzyż. Purpurę cezarów zastąpiły prałackie fiolety i kardynalne czerwienie. Kapitol leżał w gruzach. Nowe przewrotne zbrodnie i wyuzdania wzywały na sąd nowych panów' miasta i świata. Nędza ludu oskarżała przepych nowych cezarów. Bardzo żywo odczuwano analogie pomiędzy schyłkiem rzymskiego imperium i stanem Europy, wstrząsanej społecznymi i politycznymi przewrotami od rewolucji francuskiej do Wiosny Ludów. Historiografia i publicystyka epoki przypominały, że państwa airopejskie zaczęły się kształtować w wyniku upadku Rzymu i wędrówek barbarzyńców. Podbój i rabunek stały u kolebki nowego chrześcijańskiego porządku świata.

-* Pani de Staćl w dziele O literaturze porównywała okrucieństwa cezariaiiskiego despotyzmu z tenorem rewolucji francuskiej i była zdania, że epoka współczesna pod pewnymi względami przypomina stan umysłów w^r chwili upadku imperium rzymskiego i najazdu ludów Północy W Rozważaniach naci głównymi wydarzeniami rewolucji francuskiej uznała upadek imperium rzymskiego za żywy spadek współczesności, za początek wielkiego przewrotu dziejowego, którego skutki są widoczne w losie nowożytnych narodów.

-> Michclct- upadek Rzymu i rewolucja francuska to koniec starego świata i początek nowego

-* J. C. L. Simonde dc Sissmondi- poznanie epoki upadku imperium wydaje się konieczne dla zrozumiana współczesności. R/.ym i barbarzyńcy stanowią dwa składniki współczesności. Ta mieszanina dokonała się po długich cierpiaiiach i to ona zdecydowała o tym. czym my dzisiaj jesteśmy.

-> Augustyn Thierry w Zbiorze nie wydaj tych dokumentów z dziejów trzeciego stanu twierdził, że z epoki upadku imperium rzymskiego pochodzi większa część zasad i pierwiastków społecznych, które przetrwały pod panowanian germańskich najeźdźców, zlewając się z ich szczepowymi tradycjami i obyczajami.

-> Guizot- Dzieje cywilizacji w Europie- „dziejowa misja” barbarzyńców stała się jednym z pewników romantycznej historiografii. To był powód, dla którego Herc en przypisywał narodowi rosyjskianu zaszczytną rolę odiodzaiia upadającej cywilizacji Zachodu.

Dopiero pozytywizm rozwiał te zhidzaiia romantyków. W O przyczynach u/nulku Rzymu Mikołaj Czerny szewski prowadzi polanikę z Hercenan- nianiłosiaiiic odziera z romantycznego mitu gamańskic hordy, wykazując, źc ich dzikie hipicstw^ i szał niszczaiia. bezmyślne okrucieństwo i samowola bez poczucia prawa i moralności wcale nie były postępan w stosunku do surowych rządów Rzymskich, lecz pogorszaiiem doli ludzkości. Upadek cesarstwa rzymskiego był życiową katastrofą, która zatrzymała rozwój kultury i cywilizacji na tysiąc lat.

Ważną izeczą dla zrozumienia stosunku Krasińskiego do starego, pogańskiego i nowego, chrześcijańskiego Rzymu jest rozróżnienie dwu typów relacji podróżnych Powstały one w odmiennych formacjach kulturalnych i odzwierciedlają dwa różne kierunki historyzmu:

1.    Jcdai wywodzi się z XMIIw. Cechuje go szacunek dla antyku, rcpublikanizm. krytyka rządów papieskich i współczucie dla nędzy ludu włoskiego. Tu należą: Charles Dupaty, Vittorio Alfiai i Byron

2.    Drugi- chrześcijańsko- romantyczny. Patronuje mu Chateaubriand. a także: Ballanche i Lamartine.

Oba te kierunki występują w^rc wczesnym romantyzmie równolegle i nic brak też typu pośredniego (pani dc Staćl. Staidhal). W studiach nad Irydionem nie uwzględniono dotąd Listów• o Włoszech Dupaty'ego. Osiągnęły one ogromną poczytność w czasie konsulatu i cesarstwa. Autor odczuwał dostojaistwo starożytnych min. Przedstawił też gospodarczy upadek państwa Kościelnego, nieprodukcyjny, pasożytniczy charakter papieskiego dominium. W nowym Rzymie zachwyt autora budzi renesansowa bazylika Św. Piotra, jako najwspanialsza budowla cluzcścijańskicgo świata.

Do Chateaubrianda pomniki minionych kultur przemawiały głosem biblijnej nauki o marności wszystkiego pod słońcan. Przygotowując się do pracy nad Męczennikami Chateaubriand odbył podróż do Włoch i na Wschód. Z wraźai Włoskich największe znaczenie miał napisany w styczniu 180-4r List do Fontanesa. Dw^ przekład)’ listów’ w Polsce («Dziainik Wilaiski» 1806 i «Tygodnik Polski» 1819). Zwiedzał on starożytne miii)' przy blasku księżyca. Zwaliska Kolosami zestawiał z bazyliką Św. Piotra. Towarzyszyły mu groźne wspomniana izraelskich proroków, niepokoił)’ wizje przyszłych, apokaliptycznych zniszczeli Uczucie niaiawiści do samolubnej i okrutnej Roni)- przeplatało się z podziwan dla rzymskich cnót. Szlak podróży Chateaubrianda- ruiny: Sparty, Aten, Jerozolimy, Aleksandrii. Kartaginy i arabskiej Hiszpanii.

Powieści pani dc Staćl Korytuta czyli Wiochy (1807) nic poświecili badacze Krasińskiego większej uwagi. Tymczasan jest to ważna pozycja histoiyczna i literacka. Sprzeczność, jaką przedstawiał widok Rzymu na przełomie klasycyzmu i romantyzmu, kontrast między diwałą przeszłości i nędzą współczesnego stanu podsunął autorce pomysł dialekty cznego oddania wrażeń. Kult ruin w Kotrynnie nosi pewne ślad)’ klasycystyczne i saitymaitalnc. równocześnie zaś zapowiada nowy historyczny stosunek do pomników przeszłości.

Byron zawał z biblijną nastrojowością saitymaitalnym kultem ruin, charakterystycznym dla chrześcijańskiej poetyki Chateaubrianda. Historycznanu stosunkowi Byrona do min odpowiada realistyczny i nowoczesny, poetycki opis starożytnych zabytków. || Lamartine w medytacji poetyckiej La foi (Wiara. 1820) wyraził romantyczne zwątpiańc i rozczarowanie w tradycyjnych, stoicko- clirześcijańskich symbolach i znajdował ostoję jedynie w wiaze

Stendhał na początku Promenades dans Romę (Przechadzki po Rzymie, 1829) przedstawia dość typowy plan zapoznania się z rzymskimi osobliwościami: starożytne miny (Kolosami. Panteon. Luki Triumfalne), arcydzieła malarstwa (Rafael i Michał Anioł), nowożytna architektura (Św. Piotr. Pałac Faniese). starożytne rzeźby (Michał Anioł i Canova) oraz system rządów i obyczaje, które są jego następstwem. Opis Koloseum pióra Staidhala przypomina opisy Dupaty'ego i pani de Staćl. O nowym

2