24234

okien „dzieje się" dramat narodu. Przestrzeń poza sceniczna, sceniczna przez okna, „gra” w dramacie cały czas zawłaszcz u jego końca. Trzeci dominujący akcent poza posągiem i oknem jest ciemne pudło klawikordu. Jest punktem skupienia postaci na scenie, plastycznym znakiem, wizualnym symbolem żywiołu dramatycznej muzyki. Klawikord pełni funkię symboliczną i dramatyczną. Warszawianka zbudowana jest z różnorakich sztuk :słowa, plastyki, muzyki, realizuje postulat syntezy sztuk.

W utworze występuje utwór, który jednocześnie stał się tytułem dramatu -Warszawianka, jest pieśnią z 1831 roku. Muzyka stała się w dziele jednym z czynników współtworzących atmosferę, nastrój i sens dramatu. Rodowodem genezy operowej u Wyspiańskiego jest dramat muzyczny typu Wagnerowskiego. Motywem przewodnim zaś jest „Litmotiv” Wagnera. Dramat Wyspiańskiego zbliżony jest do symbolizmu, do dramaturgii symbolicznej - do Meaterlinca. W Warszawiance współdziałają różne sfery sztuk, przekształcając klasyczny dramat. A to było postulatem symbolizmu, który w tym względzie powoływał się na Wagnerowską teorię współdziałania różnych sztuk w sferze jednego dzieła. Celem Wagnera, twórcy teatru w Bayreauth, było dążenie do syntezy jako przeciwieństwa opisowości, do sztuki jako spotęgowanego skrótu symbolicznego. Tak jest również koncepcja Wyspiańskiego, u którego synteza pojawia się w sensie symboliczno- nastrojowym. Istotna jest tu jak w sztuce symbolicznej funkcja ewokacyjna czy aluzyjna obrazów. Bardzo interesujące są sceny nieme - wymowne milczenia powodujące powstanie asocjacji, nadające głęboki sens (scena niemego meldunku Wiarusa). Przeczucia, lęki, niedopowiedzenia, przemilczenia- współtworzą elementy wizji plastycznej: półmrok, symonia czerni i bieli, intonacje ( od szeptu do krzyku, proroctw Marii). Nastrój akcentują niektóre składniki scenografii: posąg, skrwawiona wstążka, pojawienie się umęczonego, zakrwawionego Wiarusa. Na powstanie nastroju lęku, grozy, tragiczności składają się wydarzenia, fatalny splot okoliczności, sytuacji i decyzji. Wszystko co dynamiczne pozostaje gdzieś w oddaleniu, w przeciwieństwie do tego co statyczne . Układ aktorów ma podział na strony sceny lewą i prawą, na plany przedni, dalszy, głąb sceny. Ruchy na scenie są nieznaczne. Podobieństwa dramaturgii symbolicznej i pokrewieństwo z dramatem Maeterlinka: dramatu nastroju, oczekiwania, lęku, statyczny dramat losu, konstrukcja zdarzeń bywa pretekstem do ukazania przemocy przeznaczenia, fatalności nieodwracalnej, zapowiadanej przez przeczucia, lęki i apatię, znajdującą wyraz w symbolicznych wypowiedziach postaci, w ich majaczeniu słownym. Wyspiański wprowadził wyrazisty motyw winy i kary, choć spada również na niewinnych. Jest tu zapis motywacji tragicznej, na miarę antyczną, jakby greckiej tragedii: wyzwanie losu, nieodwracalna fatalność i nieszczęście. Wina została ukazana w sferze ludzkiej woli, charakterów jednostkowych (Chłopicki) i zbiorowych („styl” generacji), kara też jest sprawdzalna histoiycznie. Warszawianka czerpie z historii- jest syntetyczną wizją momentu dziejowego i inscenizacją treści tego momentu, jego charakteru, nastroju, istotnych napięć wewnętrznych.

3. „Noc listopadowa”

Została ukończona w maju 1904 r., twórca nadał utworowi miano- „scen dramatycznych” podkreślił tym luźność budowy dramatu. Stosunek do historii jest elastyczny, w mniejszym stopniu niż np. Lelewel ma charakter odtwarzający tamtą rzeczywistość. Można stwierdzić, że utwór jest „dramatem miejsca”, ożywia bowiem konkretne miejsca, monumentalne budowle, pomniki, jest również „dramatem Łazienek”, a w szerszym ujęciu „dramatem Warszawy". Rzeźby łazienkowskie obdarzone są życiem, uczestniczą jako postacie dramatu w wydarzeniach, są bóstwami działającymi. Istoty boskie współdziałają z mitycznymi( z mitologii antycznej, rzeźb, Homera), oraz z postaciami realnymi. Struktura dramatu jest wielowarstwowa zwłaszcza zgłasza konstrukcja, występują tu bowiem dwa plany -historyczny i mitologiczny, które przenikają się nawzajem (nakłada się interpretacja mitu przez historię i historii przez mit). W utworze występują takie postacie mitologiczne jak:

2