27432

spojrzenia na teksty rzymskie. To co jest napisanie nie można literalnie, dosłownie interpretować jako prawniczą prawdę. Pokazuje się, że teksty rzymskie, to produkt historii, można je różnie wykorzystać.

Co doprowadziło do istotniej zmiany w myśleniu o prawie (XVI w.) - reformacja. Pękały wtedy różne uniwersał i zmów np. kościelnego; sposób myślenia jest kształtowany przez kontekst. Mos galicus to efekt reformacji i cesarskiej hegemonii. Wśród prawników, którzy wypracowywali nowy nurt było wielu hugenotów. Oni nie odrzucają prawa rzymskiego, ale mówią, że trzeba je inaczej odczytywać ku spółczesnośd.

W ramach humaniuzmu prawniczego są dwa nurty:

•    Systematyczny - przedstawiciel: Hugo Donellus jego dzieło nawiązywało do digestów. Pragnięto zbudować możliwie klarowny system prawa; klarowne podziały, które służą opisowi prawa. Donellus rozróżnił prawo na prawo materialne i prawo procesowe. Prawo materialne - mówi o obowiązkach, prawo procesowe mówi do jakiego sądu mogę wnieść skargę, do jakiego sądu itd. Donellus wprowadza kolejną fundamentalną kategorię do myślenia o prawie prywatnym: prawo podmiotowe. Wcześniej takiego pojęcia w prawie prywatnym nie było. Łączy się je z gwarantowaną, określoną sferą wolności tzn. właściciel ma prawo podmiotowe, które znaczy, że może on w sposób wolny korzystać z rzeczy, może ją zniszczyć itd. Wierzyciel ma prawo podmiotowe, z którego może on domagać się uzyskania tego, co mu się należy, spadkobierca w ramach prawa podmiotowego może domagać się spadku. Prawo podmiotowe buduje granice wolności. Johanes Apel - prawnik, który dokonał jako pierwszy teoretycznego rozróżnienia pomiędzy prawem rzeczowym (ius in re) a zobowiązaniami (ius ad rem). W tym nurcie budowania systematycznej wizji prawa prywatnego pojawia się pomysł na rozróżnieni na iuris obiectus (rozróżnienie podmiotu i przedmiotu prawa). Pojawia się też mos geometricis (uporządkowanie prawa prywatnego na podobieństwo matematyki). Doświadczenie pokazuje, że prawa się nie da opisać jak matematyki, ale pomysł, żeby budować ład w prawie idący dalej niż doświadczenia rzymskie będzie już trwale obecny.

•    Nurt historyczny - Anton Faber. W Digestach były kontrowersje, w glosatorzy i konsyliatorzy tłumaczyli je logicznie, próbując je usprawiedliwić, nie były to w ich mniemaniu kontrowerske. W nurcie historycznym pojawia się pogląd, że prawnicy rzymscy mieli różne zdania, mogli się mylić, prawo rzymskie zmieniało się w czasie, a kompilacja justyniańska zmieniała treść wcześniejszych tekstów. Nurt historyczny wskazuje właśnie na to, ze prawo rzymskie jest zmienne ze względów historycznych. Pojawia się pojęcie interpolacji. Oznacza ono modyfikacje, które do digestów wprowadzali justyniański kompilatorzy zbierając teksty klasyczne. Wcześniej tego problemu nie postrzegano, myślano ahistorycznie. Krytyczna ocena tekstów ze względu na kontekst, ewolucję. Wreszcie zaczęto brać pod uwagę w rozwoju prawa rzymskiego jego kontekst. Zatem poznanie nie tylko przez czytanie digestów, ale także czytanie innych nieprawniczych tekstów, które pomogą zrozumieć.

Usus modemus:

•    jurysprudencja holenderska. Chodzi o postawę metodyczną, która ma polegać na tym, ze dokonujemy modernizacji prawa rzymskiego, która polega na przeróbkach, na selektywnym korzystaniu z niego. Ma to polegać na metodycznej kontynuacji, rozwinięciu nurtu