27756

Elżbieta Orłowska

Klasyczna szkob arabsko-muzułmańskiej geografii regionalnej*

(synkre tyczny fenomen naukowy - synteza dorobku kilku cywilizacji śródziemnomorskich)

Geografia rtgroiMtoĄ. jako najtrńrdziej interdyscyplinarna z nauk w ofttesfe tozkwiai kufcury arabsko pozoscate jedyną syntetyczną i praktyczną dys cypiiaą naukową, kóta t>dc«ibiv śttdrti‘0itV£cza uniknęta wąskiej specjalizacji i zapewnifa ciągłość rozwoju myśti geograficznej. Naukowe kotzenie geografii (kwią w m $drosc i wcześ niejszyt h fiufrur, a kufojra scsnowi jeden z konkretnych wskaźników regionalnych. C afościowe spojrzenie na kufturę średniowiecznego iśfam u upoważnia do wyodrębnienia kryterium przestrzennego (geograficznego), mamycu bowiem do czynienia z zasięgiem cerytoriafnytn cywifizacjC obejm ującym trzy koncynency.

Pojęcie „kulony arabsko-muzułmańskiej"

„Przyzwyczajono się nieświadomie utożsamiać kulturę muzułmańską z arabską zapominając o twórczym, tak doniosłym udziale Persów i bądź co bądź nie pośledniej roli Turków" (Przegląd Warszawski, t. 2, s. 172). Rozumie my doskonale, że w definicji tejże kultury termin „arabska" jest kategorią li tylko językową, podczas gdy słowo „muzułmańska" zawiera jej rzeczywisty ciężar gatunkowy. Była ona jednym z etapów rozwojowych nowej cywilizacji średniowiecznego islamu, która powstała wwyniku podbojów arabskich i przyswojenia sobie kulturowych zdobyczy staroonentalnych, irańskich i hellenistycznych. Fód wpływem islamu przekształcono kulturową spuściznę starożytności, wzbogacając nową kul tuię wartościami płynącymi z twórczej transformacji codzienności w nauce, myśli społecznej, literaturze i sztuce. Jej rozwój nastąpił wokre sie politycznej władzy kalifów, a jej zmierzch - w drugiej połowie XI wieku. Był on niewątpliwie spowodowany kryzysem ideologu muzułmańskiej oraz polityczną dezintegracją świata islamu. Wtedy to pojęcie „kultury arabsko-muzułmańskiej" ustępuje ogólniejszemu pojęciu „cywilizacji islamu", przyporządkowującemu perskie i tureckie pierwiastki etniczne. Można także spotkać termin „nauka arabska", w sytuacji gdy jest mowa o nauce muzułmańskiej utrwalonej za pośrednictwem języka arabskiego. Różnicowanie się przestrzeni światowej poprzez dyfuzję kultur, pobudzoną narodzinami islamu, stanowiło wyzwanie dla wyodrębniającej się z nauk matematyczno-przyrodniczych geograf u regionalnej.

Wieki X i XI to okres działalności wielkich systematyków geografii. Stworzona przez nich klasyczna szkoła oryginalnej geografii muzułmańskiej dała początek naukovsj geografii

i