32873

języka portugalskiego nie zakończyły się dotychczas sukcesem. W wyniku tego wszelkie odstępstwa od portugalskiego europejskiego istniejące w portugalskim używanym w krajach afrykańskich traktowane sę nie jako znormalizowany, odrębny wariant, ale jako różnice dialektalne wewnętrz portugalskiego europejskiego. Oczywiście nie dotyczy to crjpulps — nieoficjalnych, ale używanych na co dzień przez większość mieszkańców niektórych portugalskojęzyczrych krajów afrykańskich (Republika Zielonego Przylądka. Gwinea Bissau) języków kreolsldch, które sę odrębrymi językami.

Zasady fonetyczne i gramatyczne normy europejskiej portugalskiego zostały ustalone na podstawie portugalskiego mówionego w Lizbonie i okolicach (dlatego czasami norma europejska jest nazywana normę lizbońskę). Zasady fonetyczne i gramatyczne normy brazylijskiej portugalskiego została ustalona na podstawie portugalskiego mówionego w Rio de Janeiro i okolicach (dlatego czasami norma brazylijska jest nazywana normę carioca lub łluminense).

Hiszpania, Królestwo Hiszpanii (hiszp. Reino de Espańa, gal. Reino Je Espańa, kat. Regne dEspanya, arag. Reino dEspańa, bask Espainiako Erresuma, okc. Regne dTspanha, ast Reinu dTspańa) — największe z trzech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim. Na zachodzie Hiszpania graniczy z Portugalię, na południu z należęcym do Wielkiej Brytanii Gibraltarem, oraz przez Ceutę i Melillę z Marokiem. Na północy, przez Pireneje, kraj graniczy z Francję i Andorę. W skład Hiszpanii wchodzę także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne (hiszp.: plazas de soberania), w skład których wchodzę dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla. oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej. takie jak enklawy będęce częściami prowincji Kadyks i Malaga: Chafaryny. Alboran czy Perejil. Do Hiszpanii, a dokładniej do Katalonii, należy także otoczone przez terytorium francuskie miasteczko Ujyia. Najdalej wysuniętym na północ punktem kraju jest przylędek Estaca de Bares w Galicji, na południe - Punta Sa/tos na kanaryjskiej wyspie Hierro. na wschodzie - Punta Esperó na Minorce.

HISTORIA

Poczęwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw fCeltów. Fenicjan. Greków czy też Kartagińczyków). W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzę Tarika. które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep (zobacz: Arabskie panowanie w Hiszpanii).

Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę. która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcę i pierwszym królem, zgodnie z tradycję, był don Pdąyo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierajęcymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako poczętek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w węwozie Coyadonga (722), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzę don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego "klęska" nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze minikrólestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolttę walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tyclr drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i A rago ni a. Rozkwit i ekspansja powstałej z połęczenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim zwięzane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczajęcych (przegrywanych) wojen z Francję Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańskę, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.

Około 1825 wielkie imperium hiszpańskie przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było zbyt długim złym zarzędzaniem, niesprawiedliwym ładem społecznym i, przede wszystkim, inwazję Napoleona, który rozprzestrzenił idee wolnościowe w Ameryce. Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biedtym prowincjonalnym królestwem.

Na poczętku XX wieku Hiszpanię rzędziło kilku dyktatorów — częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę.

W latach 1936-1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzę generała Francisco

EtjUK.0.

Po śmierci Franco w 1975, władzę przejęł wyznaczory przez niego na następcę księżę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstępiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Unii Europejskiej.

Ustrój polityczny [edytuj]

Hiszpania jest dziedzicznę monarchię parlamentarnę. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstępil na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po uśmierzeniu próby zamachu stanu 23 lutego I98I, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rzędu, któiy zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjętkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcę wojska.

Władza ustawodawcza jest zapewniona przez parlament — dwuizbowy, sęd lub Zgromadzenie Narodowe, składa się z Kongresu Deputowanych (Congreso de Diputados) z 350 członków, wybieranego w wyborach powszechnych na okres 4 lat i Senatu, składajęcego się z 259 członków, z których 208 jest bezpośrednio wybieranych przez ludzi i 51 mianowanych przez regionalne legislatuiy, na okres również 4 lat.

Premierem Hiszpanii jest od 2004 socjalista Jose Luis Rodriguez Zapatero. Natomiast Maria Teresa Fernandez de la Vega jest obecnę, a zarazem pierwszę kobietę wicepremierem Hiszpanii.

JEŻYK