337

W hierarchii legitymowanych źródeł prawa najwyższe miejsce zajmuje konstytucja, ustawa zasadnicza, zawierająca normy - zasady będące fundamentem politycznego, społecznego i gospodarczego porządku w państwie.

Drugie miejsce w hierarchii źródeł prawa zajmują ustanawiane przez parlament ustawy. Regulacje ustawowe odnoszą się do pewnego spektrum spraw (jest to tzw. materia ustawowa) o fundamentalnym znaczeniu dla działalności państwa np. przyznanie praw i nakładanie obowiązków na poszczególne grupy społeczne (ustawa z 26 stycznia 1982 r. -Karta Nauczyciela; Dz. U. Nr 3, poz. 19 z późniejszymi zmianami); organizację i zasady działania organów władzy publicznej np. Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty -(t. jedn., Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami), Ustawa z 14 czerwca 1960 r. - kodeks postępowania administracyjnego (t. jedn., Dz. U. z 1980 r. Nr 9, poz. 26 z późniejszymi zmianami): ustrój gospodarczy i inne doniosłe z punktu widzenia państwa sprawy.

Ustawy normujące obszerne dziedziny spraw noszą nazwę kodeksów. Legislacja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje w systemie źródeł prawa istnienie rozporządzeń z mocą ustawy. Akty te mają moc równą ustawie, ustanawiane są w ściśle określonych przez Konstytucję sprawach (stan nadzwyczajny). Rozporządzenia wykonawcze do ustaw są kolejnymi dokumentami o charakterze prawotwórczo-wykonawczym. Pochodzą od naczelnych organów administracji państwowej, a na szczeblu terenowym od wojewodów. Są wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego i służą wykonywaniu ustaw.

Przedstawione powyżej źródła prawa łącznie z aktami prawnymi organów samorządu terytorialnego (uchwałami), tworzą grupę aktów prawotwórczych powszechnie wiążących tzn. zawierają normy prawne, których adresatem może być każdy podmiot w państwie. Kolejne w hierarchii źródeł prawa, akty normatywne, to: niektóre rodzaje uchwał parlamentu i rządu oraz zarządzenia organów administracji rządowej. Tworzą one grupę aktów prawotwórczych wewnętrznie wiążących (ich normy dotyczą podmiotów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego i samorządowego).

Część uchwał i zarządzeń nie ma charakteru aktów prawotwórczych, gdyż nie zawiera norm prawnych.

Grupę źródeł prawa powszechnie obowiązującego, zewnętrznego tworzą ratyfikowane umowy międzynarodowe, będące dokumentami prawnymi powstałymi w konsekwencji zgodnego oświadczenia woli podmiotów prawa międzynarodowego (tj. państw lub organizacji międzynarodowych). Umowy międzynarodowe ratyfikowane na podstawie upoważnienia ustawowego zajmują wysokie miejsce w hierarchii źródeł prawa. Legitymowane źródła prawa wewnętrznego i umowy międzynarodowe publikowane są w dziennikach (aktach promulgacyjnych) Rzeczpospolitej Polskiej:

•    Dzienniku Ustaw RP (konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia wykonawcze, umowy międzynarodowe)

•    Monitorze Polskim (uchwały i niektóre zarządzenia)

•    Dziennikach Urzędowych poszczególnych ministerstw (np. zarządzenia)

•    Wojewódzkich Dziennikach Urzędowych (rozporządzenia i zarządzenia wojewody, uchwały organów samorządu terytorialnego).

Akty organów samorządu terytorialnego publikowane są w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie, w drodze obwieszczeń, w lokalnych mediach.

Znajomość źródeł prawa znacznie pomaga w poruszaniu się po obszarach prawa, jest niezbędna do skutecznego stosowania prawa, pozwala na prawidłowe wykonywanie zadań z zakresu pełnienia różnorodnych funkcji publicznych.

VIII. ŹRÓDŁA PRAWA W POLSCE

Źródłami prawa w znaczeniu materialnym są wszelkiego rodzaju stosunki międzyludzkie. W znaczeniu formalnym źródłem prawa jest forma jego występowania i pochodzenia.