28797

38. a

H. Markiew icz: Ideologia a dzieło literackie

Ideologia:

- w XVIII / XIX wieku - termin Destutta de Trący - nauka o ideach jako treściach świadomości;

u Marksa i Engelsa - świadomość opaczna, fałszywa - iluzje, świadome mistyfikacje, wytwarzane przez intelektualnych reprezentantów klas panujących. Ich treści mają charakter idealistyczny i metafizyczny, ignorują swe uwarunkowania materialne: u Lenina - założenie istnienia prawdziwych i naukowych ideologii; u Plechanowa - ideologia to wszystkie dziedziny znakowo utrwalonej kulnuy duchowej; teraz - uporządkowany zbiór takich idei (twierdzeń ogólnych opisujących, interpretujących i oceniających rzeczywistość), które są zgodne z uświadomionymi albo nieuświadomionymi potrzebami i interesami określonej grupy społecznej i sprowadzalne do jej usytuowania klasowego;

ma charakter skonceptualizowany i systemowy, wytwarzana przez ideologów; poglądy składające się na określoną ideologię to ideologemy - mogą być polifunkcyjne (występują w innych ideologiach), nacechowanie ideologiczne zyskują w całości systemu; przeważnie jest rozpuszczona w tekstach filozoficznych, naukowych, prawnych; literatura może rozwijać ideologemy ze świadomości społecznej, wtedy pełni funkcję ilustracyjną wobec filozofii, teorii społecznej itp.; ideologemy mogą jednak powstać samoistnie lub we współdziałaniu z filozofią, nauką itp.;

s. 203 w literaturze nie tylko przejawia się ideologia, ale jest ona w znacznej części znakowo utrwaloną ekspresją mentalności społecznej;

Ideologia w dziele lilerackim:

deklaracja ideologiczna autora wmontowana w utwór obszerniejszy; transpozycje na styl (m.in. pełna - w liryce bezpośredniej);

w epice i dramatach - dana pośrednio, potencjalnie, jako kierowanie czytelników do pewnych sensów mających odniesienia do świata pożaliterackiego;

przesłanie ideologiczne mieści się też w sposobie prezentacji rceczywistości, ale ta droga interpretacyjna jest niepewna, bo 1) polifunkcyjne są formy podawcze;

2) gnoseologizm w ujmowaniu literatury - jednostronne rozpatrywanie jej w aspekcie poznawczym.

Przyczyny trudności w rekonstrukcji wymowy ideologicznej dzieła:

utwór może nie sygnalizować, że nie jest wyrazem postawy autora;

utwór jako pole konfrontacji równouprawnionych, równoważących się a przeciwstawnych

postaw;

metaforyczny i eliptyczny tryb wypowiedzi (albo utwór chce być wieloznaczny, albo jest niejasny i wieloznaczny w sposób niezamierzony); uogólnienie ideologiczne jest zależne od kategoryzacji;

utwór literacki jest tylko fragmentem ideologicznym - ta fragmentaryczność sprzyja niedookreśleniu ideologicznemu dzieła.

Ideologia a wartość całościowa dzieła literackiego:

wartości ideologiczne to części wartości poznawczo-oceniających i postulatywnych; słuszność ideologiczna składająca się ze starych prawd jest w dziele sztuki martwa.

Percepcja ideologiczna:

czytelnicy z wykształceniem podstawowym i zawodowym - odnoszą się głównie do dosłownej warstwy fabularnej;

czytelnicy z wykształceniem wyższym - nazbyt ideologizujący.