35054

Koncepcje prawa natury powstawały od starożytności do czasów współczesnych, różniąc się od siebie znacząca ale wykazując jedną wspólną cechę. Prawo nie jest aktem woli człowieka - tak jak w ujęciu pozytywizmu prawniczego - ale istnieje niezależnie od niego, państwa: jest zatem bytem obiektywnym. W tym miejscu można się zastanowić, co jest zatem źródłem prawa? W najstarszych ujęciach prawa natury' (koncepcje kosmologiczne) prawu przypisywano boskie pochodzenie. W nowszych wersjach prawa natury przyjmuje się, że źródłem prawa jest natura człowieka, ideały kultury, wartości powszechnie akceptowane w rodzinie ludzkiej. W preambule do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku¹, która stoi na szczycie źródeł prawa obowiązującego w Polsce, znajduje się odwołanie do takich wartości jak prawda, dobro, piękno, sprawiedliwość. Skoro Konstytucja przestrzega tych wartości to z racji, że akty prawne niższej rangi muszą być z nią zgodne. Wynika stąd oczywisty wniosek, że system prawa obowiązujący w Polsce musi respektować przywołane wyżej wartości. Równocześnie ait. 30 Konstytucji RP stanowi, że „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw' człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem wiadz publicznych”.

Zakładając, że prawo pochodzi od Boga, czy też znajduje inne oparcie, rola człowieka ogranicza się nie do stanowienia prawa ale jego odkrywania Pojawia się przy tym problem: czy to istniejące obiektywnie praw'o natury ma treść stalą i niezmienną czy też podlega ewnlucji? Odpowiedź na to pytanie wykracza poza ramy niniejszego opracowania, można jednak skonstatować, że inne było znaczenie godności ludzkiej w czasach średniowiecza, z jego stanową strukturą społeczeństwa, a iiuie znaczenie nadała jej ideologia Oświecenia z liaslem równości ludzi.

Kolejny - określany mianem realistycznego - ważny nurt refleksji nad prawem pow^rstal w opozycji do wyżej przedstawionych. Realiści zwracają uwagę na to, że niemal zawsze faktycznym motywem nie są ustawy, prawo zapisane w kodeksach ale psycliiczne przeżycia, emocje². W tym ujęciu prawem są szczególne emocje psycliiczne, sprowadzające się do przekonania adresata normy o istnieniu obowiązku określonego zachowania i powiązanym z nim uprawnieniu innej osoby do egzekwowania tego zachowania (przeżycia imperatywno-atrybutywne). Emocje prawne różni od emocji etycznych, że te ostatnie mają tylko jednostronny charakter - są wyłącznie imperatywne. W prezentow^ranym nurcie poglądów na prawo można wyodrębnić podejście socjologiczne (lub realizm prawniczy w w^rąskim znaczeniu). Zwolemiicy tego ujęcia traktują praw'o jako zachowania konkretnych osób

1

   Dz. U. Nr 78 poz. 483.

2

   Tak np. uważał wybitny polski uczony L. Pctrażycki.