36249

normalnych zastosowaniach nie występują np. kolejne miesiące rozpoczynające się w różnych miastach Polski.

Nie bez znaczenia dla humorystyki sowiźrzalskiej pozostają pseudonimy autorów soiźrzalskich. W tej grupie nazw najwyraźniej ujawniły się tendencje parodystyczne. Znalazły również największą popularność wśród cech literatury sowiźrzalskiej, które naśladowano, z racji, iż były stosunkowo najprostszym sposobem, wyrażania sowiźrzalskiej postawy. Jan z Kijan, Wierzchosława Kendzierzkowska, referendarz kola białogłowskiego, Jadam Nieboraczkowski z Chudej Woli to jedne z najpopularniejszych pseudonimów. Oprócz typowo parodystycznego charakteru, zapewniały ich nosicielom bezpieczeństwo przed ew. rygorami duchownych. Jednakże najważniejsza jest fakt, iż pseudonimy demaskują , czyli czytelnik z góry wie, iż ów autor tak się nie nazywa naprawdę. W pseudonimach wyrażana jest również przekora wobec szlacheckich norm życia, dlatego też pseudonimy, często są parodią, nazwisk szlacheckich, zwróconą przeciwko patosowi hierarchii społecznej, jest również przedmiotem żartów i zabaw słownych.

Następny interesującym zjawiskiem leksykalnym jest przekręcanie wyrazów. Zarówno nazw własnych- pięty Świotr zamiast Święty Piotr, jak i wyrazów pospolitych, mających niekiedy aspekt satyry na język chłopów, gdyż ich naturalnym nawykiem językowym była właśnie deformacja słów. W literaturze sowiźrzalskiej nabierają wartości humorystycznych.

Wreszcie poetyka dziwów i absurdów opiera się na nagromadzeniu sprzecznych ze zdrowym rozsądkiem i odwracających naturalny porządek rzeczy, spraw i sytuacji. Zestawienie dziwów i absurdów, paradoksalnie kierują określone zasady, a mianowicie, wszystko przyjmuje wymiary i proporcje odwrotne niż w rzeczywistości. I tak, niemożliwe, staje się dziecinnie proste, małe przyjmuje monstrualne rozmiary itd. Świat tak przedstawiony, łączy elementy bajki, fantazji i konceptu, charakteryzujący się pizede wszystkim groteską.

Przykładem realizacji koncepcji „świata na opak” jest „Sejm białogłowski”. W utworze tym, zostało przedstawione posiedzenie sejmu, na którym zebrały się kobiety wszystkich stanów, pokrzywdzone pizez pogłowie męskie, które po przedstawieniu doznawanych krzywd, podjęły uchwałę, mającą im zapewnić dominującą pozycję i przywileje będące udziałem mężczyzn. Artykuły owej uchwały mówiły min: że mężczyzna ma we wszystkim żonie być posłuszny, mówić jej o wszystkim, powinien żonie oddawać wszelkie zarobione pieniądze itp.

Za sprzeciwienie się , choć jednemu z dwudziestu artykułów groziła, mężczyźnie surowa kara, tygodniowego braku ciepłych posiłków, jak i brudnych koszul przez trzy niedziele, spanie na gołej ziemi i cokolwiek jeszcze żonie przyjdzie do głowy.

Sejm białogłowski jest parodią diariuszy sejmowych jak i samych autentycznych sejmów.

Jest również antytezą konwencjonalnych nakazów etycznych kościoła katolickiego, gdzie od zarania panuje system patriarchalny, nabiera w tym wymiarze cech manifestu świeckiej obyczajowości, dalekiej od ascetyzmu i zgoła odmiennej od kościelnego porządku. Utwory sowiźrzalskie głoszą hedonizm i życiową radość.

Jeszcze inną właściwością literatury sowiźrzalskiej są parodie i polemiki literackie, nie mające na celu ośmieszenia danego utworu, gdyż jest on zaledwie punktem wyjścia, dla drwiny skierowanej do spraw, postaw, o których traktują. Za przykład ów literackiej polemiki posłużyć może fragment fraszki Jana z Kijan : TYzej nieprzyjaciele główni na tym świecie: świat, diabeł, ciało, będącym, jak nie trudno się domyślić, nawiązaniem do sonem Mikołaja Sępa Szarzyńskiego-„0 wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i dałem.

Jan z Kijan w przeciwieństwie do Sępa Szarzyńskiego, odradza walkę z szatanem, światem i ciałem, gdyż wychodzi z założenia, że człowiek stoi w tej walce na z góry przegranej pozycji, dlatego w ogóle nie warto zaczynać boju

Parodia literacka, przejawia się również w tworzeniu anty gatunków, czyli stosowania nazw funkcjonujących w nurcie literatury oficjalnej, nie mającej nic wspólnego z treścią utworu, co daje efekt komiczny.

Literatura sowiźrzalska ma duży wpływ na kulturę polską XVI i XVII wieku. Jest jedną z najbardziej wyrazistych, głównie dzięki, niekonwencjonalnemu w stosunku do nurtu literantry oficjalnej, zastosowaniu języka. Jak również wpływowych, gdyż wpłynęła na metodę wypowiedzi artystycznych takich siedemnastowiecznych pisarzy jak Jan Żabczyc, Bartłomiej Zimorowic, czy też późniejszych: Aleksander Fredro.

Nie można również odmówić tej literaturze nowatorskiego charakteru. Sowiźrzałowie wnieśli do literatury własne spojrzenie na rzeczywistość i własne ukształtowane przez tę rzeczywistość przekonania i dążenia.