page0059

KIERUNKI I METODOLOGIA BADAN. TERMINOLOGIA

Nazwiska takie, jak np. Jankowie, nie występują ani wśród apelatywów, ani wśród innych nazw własnych. Ich funkcja nazwiskowa jest, na tle systemu języka, prymarna (podstawowa).

Autorka proponuje strukturalistyczną klasyfikację nazwisk (a właściwie ich historycznych prototypów), w której wyróżnia:

I. Nazwiska prymarne, czyli takie, których funkcja nazwiskowa w systemie onomastycznym i w ogóle językowym jest prymarna. Są one motywowane morfologicznie, tzn. mają charakterystyczne sufiksy i funkcjonują jako rzeczowniki. Należą tu:

1. Nazwiska na -ski (i warianty), rzadziej na -anin, -ak, -czyk i inne, utworzone w płaszczyźnie nazwisk od nazw miejscowych, rzadko od nazw krain geograficznych, np. Jankowski, Lubelczyk, Podolak. Wyrażały one pierwotnie relację przynależności, w jakiej pozostawał ich nosiciel do nazwy miejscowej stanowiącej podstawę nazwiska. Z czasem utraciły pierwotne znaczenie.

2. Nazwiska na -ic, -owić // -ewic, tzw. patrommika, utworzone w płaszczyźnie nazwisk od nazw osobowych, np. Radłowie, Pawlikowie. Wyrażały one pierwotnie relacje przynależności: syn-ojciec. Z czasem utraciły to znaczenie.

3. Nazwiska odapelatywne, tzn. utworzone w płaszczyźnie nazwisk od apelatywów, np. o strukturze: rzeczownik pospolity + -ała, -oń, -osz(a), -ota, o znaczeniu charakteryzującym, ekspresywnym, np. Rakała, Kwiatoń, Krukosz, Rybota. Z czasem formy te utraciły znaczenie ekspre-sywne.

4. Nazwiska odapelatywne o odmiennej charakterystyce paradygma-tycznej (inny typ odmiany), np. Niedziel : niedziela.

II. Nazwiska translokacyjne, tzn. przeniesione do płaszczyzny nazwisk z innych płaszczyzn języka jako gotowe jednostki. Są to nazwiska sekundarne, wtórne. Należą tu:

1. Nazwiska równe wyrazom pospolitym prostym i derywowanym, np. Garb, Garbek.

2. Nazwiska równe imionom podstawowym i derywowanym, np. Roman, Radek, Jasz.

3. Nazwiska równe nazwom miejscowym lub innym toponimom, np. Grabownica.

4. Nazwiska równe etnonimom, np. Polak, Czech.

Klasyfikacja ta umożliwia uwzględnienie zmian w systemie nazwisk.

W typologii historycznych nazwisk słowiańskich Z. Kaleta (Kowalik--Kaleta 1987) bierze pod uwagę zachowanie, osłabienie lub utratę