page0075

KIERUNKI 1 METODOLOGIA BADAN. TERMINOl OG1A

nic historycznych Polski. Nazwy rodowe występują najczęściej na Mazowszu i Podlasiu, rzadziej w Łęczycko-Sieradzkiem i Wielkopolsce, jeszcze rzadziej w Malopolsce i na Pomorzu, najrzadziej na Śląsku. Były to pierwotnie nazwy ludzi, całego rodu, utworzone od imienia lub przezwiska głowy lub naczelnika rodu, np. Bolesty, Wszebory, Grochy, Żbiki. Charakterystyczne dla XVI-wiecznego Mazowsza serie nazw miejscowych w rodzaju Romany-Bory,    Rom

-Powije itp. poświadczają masowy podział gruntów rodzinnych, co wskazuje na ubożenie mieszkającej tam szlachty. Stara nazwa rodowa wsi wchodzi w skład wielu nowych nazw jako pierwszy element, do którego dodaje się drugi, nowy element — nazwę nowego rodu, a zarazem nowego posiadacza wydzielonych łanów. Obydwa człony występują w liczbie mnogiej.

Analiza historyczno-osadnicza nazw rodowych wykazała, że odnosiły się one z reguły do małych wsi, składających się z niewielu łanów i związane były z osadnictwem uboższej szlachty, która sama uprawiała ziemię. Znaczny przyrost nazw rodowych na Mazowszu i Podlasiu w w. XVI i XVII, w zestawieniu z niewielkim ich przyrostem po w. XIV na pozostałym obszarze, wskazuje na zlokalizowanie znacznego procentu ubogiej szlachty polskiej właśnie na obszarze Mazowsza i Podlasia. Na niższy status społeczny mieszkańców miejscowości noszących nazwy rodowe wskazuje też źródło leksykalne tych nazw. Stanowią je najczęściej odapelatywne jedno- lub dwutematyczne przezwiska osób, czytelne w nazwach takich jak: Mordy, Długosze, Rogacze, Wronki, Rzepogłowy, Koziebrody. Podobnie apelatywne podstawy nazw osobowych wskazywały na niższy status społeczny biednej szlachty, mieszczan, rzemieślników i chłopów już w średniowieczu.

W topograficznych nazwach miejscowych odzwierciedlają się cechy fizjograficzne i krajobrazowe Polski, jej roślinność i fauna. Nie podjęto na razie badań, które pokazałyby, czy i ewentualnie, w jakim stopniu cechy naturalne regionu przetrwały w dawnych nazwach topograficznych.

Kulturalne nazwy miejscowe są świadectwem stopnia rozwoju kultury zarówno materialnej, jak i społecznej oraz duchowej. Tworzone były bowiem od wyrazów oznaczających rezultaty działalności człowieka, jego życie w grupie społecznej, praktyki religijne i inne. Wiele nazw mówi o stopniu rozwoju gospodarki rolnej, leśnej i hodowlanej, o zagospodarowaniu terenu, drogach, mostach i budownictwie, np. Gony, Poręba, Krowodrza, Kuźnica, Grodek, Mościska, Podwale, Chałupki.

71