page0065

KIERUNKI I METODOLOGIA BADAN. TERMINOLOGIA

trwałość systemu imion: współcześnie dominuje, z niewielkimi wyjątkami, tradycyjny zestaw imion.

Uwzględnienie aspektu socjolingwistycznego, w powiązaniu z teorią komunikacji i filozofią języka, zaowocowało ważną pracą teoretyczną

0    uzależnieniu zasięgu wewnętrznego magazynowania (ilości zachowanych w świadomości, umyśle) nazw własnych od wielkości wspólnoty językowo-komunikatywnej (Zabrocki 1968). Wzięto w niej pod uwagę głównie nazwy geograficzne. Wydzielono osiem typów wspólnot, od najmniejszej, jaką jest rodzina gospodarująca na roli, poprzez wieś, gminę (parafię, miasto), powiat, województwo, państwo, kontynent, aż po świat. Wspólnoty te zazębiają się. Najmniejsza wspólnota komunikatywna, czyli rodzina, zachowuje w świadomości dużą ilość nazw geograficznych i topograficznych, uwzględnia nazwy małych obiektów, które mają najczęściej charakter sytuacyjny (opisujący obiekt w zależności od sytuacji przestrzennej), np. Pud Borem, Dół. Zwykle jedna nazwa odnosi się tu do jednego obiektu, inaczej: nazwy się nie powtarzają. Im większa wspólnota komunikatywna, tym mniejsza ilość nazw geograficznych zachowuje się w umyśle użytkowników. Zwiększa się natomiast wielkość lub ranga obiektów, których nazwy zapamiętano. Mniej jest nazw sytuacyjnych. Na obszarze gminy nazwy własne stają się polisemantyczne (ta sama nazwa, np. imię, powtarza się w odniesieniu do kilku różnych obiektów). Konieczne więc są dodatkowe określenia, np. nazwiska. Na poziomie powiatu nie zapamiętuje się imion ludzi, lecz nazwiska; na poziomie państwa ilość magazynowanych w umyśle nazw geograficznych zależy od stopnia wykształcenia człowieka; na poziomie kontynentu

1    świata konieczne jest użycie transpozycji językowej (przekładu). Ewolucja historyczna idzie w kierunku zmniejszania magazynowania nazw we wspólnocie rodzinnej, a powiększania we wspólnotach wyższego rzędu. W ciągu wieków najłatwiej ginęły nazwy zasięgu pierwszego.

Idee powyższe były wykorzystywane, niekiedy po odpowiednim dostosowaniu do potrzeb, w wielu pracach onomastycznych.

Istotne, z punktu widzenia metodologii badań nad funkcjonowaniem współczesnego systemu nazewniczego w społeczeństwie polskim, stało się spojrzenie na użycie nazw własnych, a zwłaszcza ich różnych wariantów, z perspektywy aktu mowy (kontaktu językowego) i płaszczyzny, w której on przebiega. Pozwala to uchwycić używanie form językowych nazw własnych w powiązaniu z czynnikami psychiczno-społecznymi. Wyróżniono trzy płaszczyzny kontaktu językowego: ogólnonarodową, lokalną i indywidualną.

61