page0071

KIERUNKI I METODOLOGIA BADAN. TERMINOLOGIA

czyński itp. (XVII-XIX w.). Do nazwisk równych wyrazom pospolitym dodawano też inne sufiksy, jak -ik II-yk, -owicz, -ek, aby nadać im lepsze brzmienie.

Włączenie do interpretacji zjawisk onomastycznych nauki o wartościach i języku wartości pozwala dostrzec ich głębokie podłoże. To, że w Polsce (a także w Czechach) wzór nazwisk na -ski ustalił się jako lepszy, miało uzasadnienie w systemie wartości uznawanych przez społeczeństwo polskie (a także czeskie) w czasach historycznych i w społecznym funkcjonowaniu wartości. Najważniejszą wartością społeczną było bowiem na tym obszarze posiadanie ziemi (dobra materialnego) i wpływu społecznego, jako rezultatu tego faktu. Wartości te uwzględnia się we współczesnych typologiach. Postawienie ich na pierwszym miejscu zadecydowało o układach społecznych w Polsce i odzwierciedliło się w dominacji określonego typu morfologicznego nazwisk (Kaleta 1995). Inny typ nazwisk, odzwierciedlający inną hierarchię wartości, dominował w pozostałych krajach słowiańskich.

Uwzględnienie badań prawników nad nazwiskiem jako instytucją prawną pozwoliło wydzielić piąty etap ewolucji nazwisk, to jest objęcie nazwiska zwyczajowego ustawodawstwem prawnym. Już w XVI w. powstało nazwisko zwyczajowe oparte na koncepcji prawnej, chociaż nie usankcjonowanej ustawami, zaś w XVIII w. istniał wśród szlachty i możnowładztwa zaczątek nazwiska jako instytucji prawnej. Badania wykazały, że sposób funkcjonowania nazwisk w dokumentach historycznych tamtego czasu i ich forma niewiele różniły się od nazwisk współczesnych, które są instytucją prawną.

STRATYGRAFIA TOPONOMASTYCZNA JAKO METODA BADAWCZA

Stratygrafia toponomastyczna (toponimiczna) to metoda badawcza polegająca na łącznym opracowaniu rozmieszczenia geograficznego i statystyki poszczególnych typów słowotwórczych nazw miejscowych (lub innych geograficznych) w określonych przedziałach czasu, na możliwie dużym obszarze Słowiańszczyzny. Jej twórcą jest S. Rospond (1969, 1974-1976). Badania tego rodzaju stanowią podstawę do opracowania map i atlasów poszczególnych typów słowotwórczych toponimów, które można nazwać makrotypami słowotwórczymi. Wydziela się je stosując zasady słowotworstwa synchronicznego. W ten sposób opracowano i zmapowano toponimiczne makrotypy patronimiczne na -ice, -owice // -ewice oraz na -en, -no, -na jako próbny atlas toponomastyczny, a później