38627

sprawy bytowe pracowników. Troszczył się zwłaszcza o ich warunki mieszkaniowe i żywieniowe, a także dopuszczalny fizjologicznie czas pracy. Troska ta bynajmniej me wynikała głównie z pobudek humanitarnych, choć z pewnością me były i one bez znaczenia, co ze względów ściśle użytkowych, praktycznych. Owen zakładał mianowicie, że lepsze warunki pracy i życia robotników doprowadzą do ich wyższej wydajności pracy. Podobnemu celowi miała też służyć wprowadzona w jego zakładzie ścisła i jawna kontrola, jak również rzetelna ocena uzyskiwanych wyników. Jest rzeczą godną uwagi, że stosowane w wielu współczesnych organizacjach praktyczne rozwiązania w tej dziedzinie, nie odbiegają znacznie od zasad, których pionierem był właśnie R. Owen.

Prekursorów naukowego podejścia do rozstrzygania problemów organizacji literatura przedmiotu zna, naturalnie, znacznie więcej. Warto tu wspomnieć o jednym jeszcze, a mianowicie znanym w pedagogice twórcy nowoczesnych zasad nauczania i wychowania oraz reformatorze szkolnictwa, J. A. Komeńskim (1592-1670). Był on czeskim dysydentem zamieszkałym w Polsce, z którą związał znaczną część życia i twórczości. Jego organizacyjny dorobek jest o tyle cenny, że w odróżnieniu od dorobku wspomnianych już autorów odnosi się on do specyficznej dziedziny działalności społecznej, jaką jest kształcenie i wychowanie człowieka. Z tego właśnie powodu Komeński bywa zaliczany do prekursorów naukowej wiedzy w zakresie organizacji i zarządzania oświatą . Jednakże Komeński nie ograniczał kręgu swych naukowych zainteresowań do sfery oświaty, absorbowały go bowiem także problemy organizacji wszelkiej ludzkiej pracy. Starał się mianowicie ustalić jakieś ogólne prawidłowości w tym zakresie. W jego koncepcjach ważne miejsce zajmuje tzw. pragmatyka, rozumiana jako ogólna teoria sprawnego działania. Jest ona “ogólną sztuką działania”, pozwalającą “dzięki mądremu naśladownictwu wprowadzić w życie mądrzejsze myśli, uzasadnienia i prace”.

Koncepcje organizacyjne “czeskiego pedagoga” odegrały one ogromną rolę w przygotowywaniu niemal wszystkich późniejszych reform oświatowych . Pod niewątpliwym ich wpływem pozostawali twórcy Komisji Edukacji Narodowej (1773-1794), jak i działającej w czasach Księstwa Warszawskiego tzw. Izby Edukacji Publicznej (1807-1812). Niektórzy z autorów doszukują się inspirujących wpływów J. A. Komeńskiego na twórców powstałej w XX wieku prakseologii oraz ogólnej teorii organizacji. Uderzająco podobne wydają się być niektóre ujęcia twórcy “pragmatyki” oraz sformułowanej w trzysta lat później teorii sprawnego działania. Żałować jedynie wypada, że nie wszystkie z dzieł J. A. Komeńskiego zostały pod tym względem poddane pogłębionej, naukowej analizie, w związku z czym trudno dokonać rzetelnej oceny ich rzeczywistej wartości, a tym bardziej ich ewentualnego wpływu na kształtowanie się współczesnej myśli organizacyjnej.