40489

Pojęcie systemu partyjnego.

U podwalin ustrojów demokratycznych leży wolność zrzeszania się obejmująca nie tylko wolność tworzenia partii politycznych, ale też wolność działania. Nie oznacza to jednak, że istnienie partii politycznych jest konieczną cechą ustroju demokratycznego. Wolność tworzenia i i działania partii nie prowadzi także sama przez się do powstania we wszystkich państwach demokratycznych takich samych systemów partyjnych, tzn. układu stosunków między legalnie działającymi partiami politycznymi. Na jego ostateczny kształt wpływa wiele czynników tj. tradycja, struktura polityczna, stopień rozwoju ekonomicznego, doświadczenia historyczne. Należy zauważyć że raz wykształcony system partyjny ulega względnej stabilizacji, a jego zmiany mają co najwyżej ewolucyjny charakter, chyba że są one następstwem zasadniczych zmian ustrojowych.

Klasyfikacje systemów partyjnych.

a) System monopartyjny

Istnieje w nim jedna partia, samodzielnie sprawująca władze Można w tym przypadku wątpić, czy da sie w ogóle mówić o systemie. Na pewnym szczeblu uogólnień można jednak to uczynić. Gdy działalność innych partii jest prawnie dozwolona, ale poza jedną istniejącą nie powstały one. można mówić o jakby potencjalnym systemie partyjnym. W przypadku zaś prawnego zakazu istnienia innych poza jedną - partii cechą szczególną tego systemu jest stosunek tejże partii do partii zakazanych, polegający na wykluczeniu istnienia innych partii. Aczkolwiek system monopartyjny w tej drugiej wersji jest charakterystyczny dla państw totalitarnych, to nie można generalizować i twierdzić, że istnienie w państwie tylko jednej partii, bez względu na jej cechy jakościowe, wyklucza demokrację.

b)    System partii hegemonicznej

Istnieje w nim wprawdzie więcej niż jedna partia, ale tylko jedna partia - hegemoniczna - ma decydujący wpływ na władze państwową. Inne partie pozostają z nią w stałej koalicji i nie mają szans na samodzielne zdobycie władzy lub zajęcie pozycji porównywalnej z partią hegemoniczna. Istnienie partii opozycyjnych jest prawnie zakazane System ten występował w Polsce w latach 1948-1989

c)    System partii dominującej

Bez względu na liczbę legalnie działających w danym państwie partii, tylko jedna z nich zdolna jest do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu cieszącego się poparciem większości parlamentarnej. Pozostałe partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogóle nie mają.

d)    System dwupartyjny

Bez względu na liczbę legalnie działających w danym państwie partii.' tylko jedna z dwóch głównych partii może samodzielnie wygrać wybory i utworzyć rząd mający poparcie większości parlamentarnej Pozostałe i partie posiadają nieliczną reprezentacje w parlamencie lub jej w ogóle nie mają.

e)    System wielopartyjny

Węcej niż dwie partie mają w nim szanse wygrania wyborów i utworzenia rządu popieranego przez większość deputowanych Cechą tego systemu jest brak partii uzyskujących stała przewagę w wyborach. Partia może zwyciężyć w wyborach samodzielnie lub w koalicji z innymi. Utworzenie koalicji może też nastąpić już po wyborach jako wynik korelacji między liczbą miejsc posiadanych przez poszczególne partie w parlamencie, a podobieństwami programowymi. Koalicje mogą mieć charakter ustabilizowany przynajmniej na czas kadencji parlamentu (np. w RFN po 1949 r„ w Polsce w latach 1993-1997) i nietrwały (np. we Włoszech po 1947 r.. w Polsce w latach 1989-1993).