0173

Systemy partyjne współczesnego świata

które hamują proces demokratyzacji (np. w Sri Lance) lub wręcz ją przerywają (np. pucze wojskowe w Pakistanie). W tym ostatnim przypadku pojawia się uzasadnione pytanie, czy mamy jeszcze do czynienia z demokracją. Widoczne w kilku krajach (np. w Korei Południowej czy Tajwanie) przemiany o charakterze demokratycznym (lata 80. i 90.) mają bardzo ograniczony wpływ na ewolucję mechanizmu rywalizacji politycznej, co niejednokrotnie znajduje wyraz w kontynuacji dominacji starych, „liberalizujących” się elit partyjnych (zjawisko widoczne zwłaszcza na Tajwanie). W tych dwóch krajach obserwujemy zjawisko tranzycji demokratycznej „od góry”, opartej na porozumieniu elit, co zresztą staje się dość typowym schematem ewolucji systemów politycznych tego regionu.

Charakterystyka systemów partyjnych wydaje się w tym wypadku łatwa, a to dlatego że kraje azjatyckie przejawiają wyjątkową „odporność” na przemiany o charakterze demokratycznym. Nie chodzi li tylko o poszczególne kraje, ale nawet całe subregiony, w których dominują określone wzorce kulturowe stojące w sprzeczności z liberalnym modelem demokracji (np. słabość przemian demokratycznych w krajach Południowo-Wschodniej Azji czy dominacja reżimów autorytarnych w Południowo-Zachodniej Azji). W tego typu krajach trudno jest mówić o zjawisku autentycznej rywalizacji politycznej, a więc proces instytucjonalizacji systemów partyjnych nie mógł się nawet rozpocząć. Np. spośród dziewięciu krajów subregionu południowo-wschodniego Azji aż w pięciu (m.in. w Laosie, Birmie, Wietnamie) systemy polityczne nie mają nic wspólnego z demokracją, i tylko Tajlandia wykazuje silniejsze oznaki zmian o takim charakterze (koniec lat 90.). Wszystkie niepodległe państwa, które powstały w Azji po rozpadzie imperium sowieckiego, wyraźnie ewoluują w kierunku systemów dyktatorskich, opartych na dominacji silnego prezydenta, którego niekiedy wspiera partia polityczna o bardzo spersonalizowanej i autorytarnej tożsamości. Może pewnymi wyjątkami są Azerbejdżan i Gruzja. Prawdziwych demokracji, których rozwojowi towarzyszy proces instytucjonalizacji rywalizacyjnych powiązań między partiami politycznymi, jest niewiele, a do grupy tej można zaliczyć -oprócz już wspomnianych 3 krajów o najdłuższym stażu demokratyczności - również Filipiny, Koreę Południową, Tajwan i - na pewno ku zaskoczeniu wielu Czytelników - Mongolię.

Podejmując się klasyfikacji systemów partyjnych Azji, można wskazać na trzy podstawowe ich kategorie. Po pierwsze, systemy partyjne (wielopartyjne) z partią dominującą, przy zastrzeżeniu, że może ona przybierać różne poziomy natężenia, poczynając od klasycznej predominacji (faktycznej), w efekcie czego powstaje układ monopartii, a kończąc na koniunkturalnej dominacji, chwiejnej i oscylacyjnej. Po

169