0187

Systemy partyjne współczesnego świata

dzypartyjnej. Drugi obejmuje kraje, które rozpoczęły na przełomie lat 80. i 90. proces demokratyzacji i z mniejszym łub większym powodzeniem udaje się im stabilizować mechanizm systemu partyjnego.

Charakterystykę systemów partyjnych krajów Europy Zachodniej dokonamy w dwóch etapach. Najpierw spróbujemy wyróżnić pewne modele systemów partyjnych, traktując propozycję M. Lavera i W. Hunta, zawartą w ich publikacji pt. Policy and Party Com-petition z 1992 r., jako punkt wyjścia w analizie konfiguracji partii politycznych. Następnie przedstawimy dynamikę zmian zachodzących w systemach partyjnych pod koniec XX wieku, wskazując na pewne uniwersalne tendencje i zjawiska. Zanim jednak przejdziemy do charakterystyki modeli systemów partyjnych, warto zwrócić uwagę, że w zasadzie dotyczą one tzw. kontynentalnego układu rywalizacji politycznej, dla którego typowe jest występowanie formatu wiełopartyjnego. Może on niekiedy przybrać formę rywalizacji dwublokowej, ale z reguły określony poziom relewancji zyskują więcej niż dwie partie polityczne. W Europie Zachodniej występują jednak dwa systemy partyjne, które możemy zaliczyć do kategorii klasycznego układu dwupartyjnego -na Malcie i w Wielkiej Brytanii - z tym jednak że ten pierwszy zdecydowanie bardziej zbliża się do „idealnej” dwupartyjności. Charakterystykę modeli systemów partyjnych zaczniemy więc od przedstawienia systemów dwupartyjnych.

Na Malcie proces alternacji władzy następuje pomiędzy dwoma ugrupowaniami: Partią Pracy Malty (PtH) i Partią Narodową (PN). Proces instytucjonalizacji takiego układu nastąpił w zasadzie po 1947 r. Regułą stało się tworzenie czysto jednopartyjnych gabinetów większościowych, choć wyjątkiem był okres 1950-1955. Wówczas to obie duże partie polityczne sformowały wielką koalicję, a więc zdecydowały się na wprowadzenie formuły charakterystycznej dla demokracji konsensualnych. Po tym okresie układ rywalizacji wrócił do normy. Charakteryzuje go jednak pewna asymetria siły politycznej i relewancji rządowej. W okresie powojennym częściej przy władzy byli socjaldemokraci (PtH), jednak w dwóch ostatnich dekadach XX wieku minimalnie silniejszą pozycję parlamentarną zapewniła sobie PN. Partiom mniejszym udało się po raz ostatni wprowadzić swych reprezentantów do parlamentu w 1962 r.

Dwupartyjność w Wielkiej Brytanii jest zdecydowanie mniej „czysta” niż na Malcie. W parlamencie są reprezentowane mniejsze partie polityczne, zwłaszcza te, których klientela wyborcza jest geograficznie skoncentrowana (partie szkockie i walijskie). Mogą się one pochwalić znaczną nadreprezentacją w parlamencie (zdobywają większy odsetek mandatów niż głosów). Sytuacja ma się odwrotnie w przypadku Liberałów, gdyż ich elektorat jest rozproszony, a oferta ma wyraźnie ogólnonarodowy zasięg. Wiatach 1979-1997 obserwowaliśmy kolejny przykład odstępstwa

183