0143

Systemy partyjne współczesnego świata

nującej. W 1980 r. partia kontrolowała „jedynie” 71% mandatów w jednoizbowym parlamencie, w 1990 r. - 97%, zaś w 1995 r. - 98%. Średnia wartość indeksu efektywnej liczby partii politycznych wiatach 90. (bez elekcji z 2000 r.) wyniosła 1,1. Sytuacja uległa dość radykalnej zmianie po wyborach w 2000 r. Oto stan posiadania ZANU-PF w parlamencie spadł do rekordowo niskiego poziomu 52% mandatów, a zjednoczona opozycja występująca pod nazwą Ruch na rzecz Demokratycznych Zmian (MDC) zdobyła ponad 47% mandatów. Ukształtował się więc układ dwupar-tyjny. Ma on jak na razie cechę asymetryczności, a to za sprawą faktu, że ZANU-PF kontroluje urząd prezydenta. Musimy poczekać na kolejne elekcje, gdyż tylko w ten sposób będziemy w stanie ocenić, czy wyniki wyborów w 2000 r. to efekt chwilowego zawirowania politycznego, czy też symptom otwarcia procesu w kierunku trwałej zmiany mechanizmu systemu partyjnego.

Spośród pozostałych trzech krajów, zaliczonych do typu systemu partii dominującej w warunkach ograniczonej demokratyczności, najsilniej została zaznaczona dominacja w Zambii. W demokratycznych wyborach prezydenckich i parlamentarnych w 1991 r. system jednej partii został zastąpiony przez układ wielopartyjny. Dotychczasowy prezydent Kenneth Kaunda i jego „monopartia” - Zjednoczona Narodowa Partia Niepodległości (UNIP), doznali porażki i zostali zastąpieni przez nowego prezydenta Fredericka Chiluba i Ruch na rzecz Wielopartyjnej Demokracji (MMD). jednak po dojściu do władzy nowy prezydent wprowadził stan wyjątkowy i rozpoczął aresztowania wśród liderów partii opozycyjnych, zwłaszcza UNIP Stało się widoczne, że traci popularność wśród społeczeństwa i kolejne wybory w 1996 r. mogą doprowadzić do powrotu Kennetha Kaundy i sił go wspierających. Prezydent zdecydował się na jawne manipulowanie przepisami ordynacji wyborczej, uruchamiając środki pozostające w dyspozycji państwa jako sposób marginalizacji opozycji. Zdecydował się również na wprowadzenie dwóch zmian konstytucyjnych, które zdecydowanie bardziej pasowały do tradycji działań autorytarnych niż demokratycznych. Bezpośrednią przyczyną uchwalenia nowych regulacji prawnych stał się fakt, że Kaunda uzyskał poparcie wszystkich znaczących partii opozycyjnych i oficjalnie ogłosił swój powrót do polityki (decyzję o kandydowaniu w wyborach prezydenckich). Pierwsza poprawka konstytucyjna wymagała, by rodzice kandydata na prezydenta byli z urodzenia Zambijczykami, zaś druga wprowadzała zasadę, że prezydent może sprawować urząd tylko przez dwie kadencje. W ten sposób z grona kontrkandydatów Chi-luby został wyeliminowany jedyny polityk zdolny do pozbawienia go urzędu w najbliższych wyborach. Chodzi o Kaundę, którego rodzice urodzili się w sąsiedniej Malawi, on zaś był prezydentem kraju przez 27 lat (1964-1991). Wybory zostały

139