39139

64. Nacjonalizm a religia: wzajemne relacje i problemy

"Katolicyzm - podkreślał Dmowski - nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i od Kościoła jest niszczeniem samej istoty narodu".

Dmowski podkreślał znaczeiue religii i Kościoła jako potężnych czynników narodowej jedności

W drugiej połowie lat trzydziestych Kościół powszechny postrzegany był jako siła antytotalitama - nawet w^r środowiskach mu niechętnych

Wpływ religii rzutował także na stosunek środowiska do kwestii żydowskiej. Jest to problem złożony. W bieżącej propagandzie antyżydowskiej praktycznie nie odw-oływano się do motywacji religijnej - naturalnie, jeśli abstrahować od dystansowania się od rasizmu na wzór hitlerowski. Dominowała argumentacja ekonomiczna. "Żeby racjonalnie uzasadnić potrzebę zmagania się żywiołu polskiego z żydowskim - pisał w końcu lat trzydziestych Marian Seyda - [...] iue potrzebujemy i nie powinniśmy sięgać do teorii rasistowskiej [...]. jak to czyni germański rasizm nordycki Sprawa jest [...] jasna: naród polski chce na swej ziemi spokojnie żyć i rozwijać się. chce. by jego narastające pokolenia miały w ojczyźnie pracę i clrleb

Mówiono, że cluzest stanowi akt zmiany wiary, nie zaś narodowości, wyznaczało różnicę stanowisk Kościoła z jednej strony, a identyfikującej się z Kościołem we wszystkich innych sprawach formacji katolicko-narodowej z drugiej.

Obóz Wielkiej Polski

Jak wszystkie organizacje należące do przedwojennego obozu narodowego, OWP silnie akcentowała swoje przywiązanie do religii katolickiej. Według tej organizacji, Polska powinna być państwem wyznaniowym, z tolerancją dla istnienia innych wyznań i zachowaniem wolności woli. W programie OWP czytamy: 'Wiara Narodu Polskiego, religia rzymskokatolicka musi zajmować stanowisko religii panującej, ściśle związanej z państwem i jego życiem, oraz stanowić podstawą wychowania młody ch pokoleń. Przy zapewnionej ustawami państwowymi wolności sumienia -zorganizowany naród nie może tolerować, ażeby jego wiara była przedmiotem ataków łub doznała obrazy' z czyjejkolwiek strony, ażeby religiąfrymarczono dla jakichkolwiek celów lub prowadzono zorganizowaną akcją w celu rozkładu życia religijnego narodu ”.

Tekst programu nie sugeruje jednak jednoznacznie tolerancji dla innych wyznań.

Obóz Narodowo Radykalny

Podstawowym postulatem polskiego mchu nar odowego, przejętym i kultywowanym przez ONR, było silniejsze związanie narodu z zasadami religii katolickiej. Osobę Boską uznawano za najwyższą wartość i nadprzyrodzony cel życia człowieka. Szczera i żarliwa religijność działaczy ONR miała swoje odbicie we wszystkich niemal punktach ich programu politycznego. Kościół, posiadający silna pozycje w społeczeństwie polskim uznawano za naturalnego sojusznika i pomocnika w sprawowaniu rządów. Odżegnywano się jednak od instrumentalnego traktowania religii i wykorzystywania jej w walce politycznej. Przyszła Polska miała być katolicka z głębi swej treści, ponieważ mieli ją zbudować ludzie wychowani w duchu nauki Kościoła, o kształcie nowego państwa nie miało decydować duchowieństwo, lecz sami działający na niwie politycznej katolicy. Kościół głoszący prawdy wiary katolickiej uznawano jednak za najważniejszą instytucję w państwie, strażmka moralności i wychowawcę narodu.