5389

2

Źródłem wyłącznie prawa miejskiego były szersze pouczenia prawne oraz jednostkowe wyroki o charakterze precedensów, tzw. omie, wydawane przez Magdeburg dla niektórych miast polskich.

Zbiorem prawa miejskiego stosowanym w Polsce był tzw. Weichbild magdebirski, obejmujący ustrój sądów i miejskie prawo sądowe, a używany w redakcji sporządzonej w początku XIV wieku przez Konrada z Opola.

SĄDOWNICTWO Sądownictwo monarsze

Sąd - prerogatywa władcy. Zapewniał przestrzegania prawa, karał za jego naruszenie. Cel - umacniał autorytet monarchy, zapewniał bezpieczeństwo obrotu prawnego i życia poddanych. Sądy państwowe najwyższą instytucją był sąd monarszy (książęcy).

Nieobecnego w sądzie dworskim monarchę zastępował jeden z dostojników (wojewoda). W okręgach grodowych sądy sprawowali komesi. Sądom monarszym podlegali w XI-XII wieku zarówno świeccy, jak i duchowni Spod sądów państwowych byli wyłączeni niewolnicy, którzy podlegali całkowitej władzy swoich panów.

W każdej dzielnicy istniał sąd książęcy na dworze monarszym - sędzia dworski, zastępca - podsądny (czuwali oni nad prawidłowym przebiegiem postępowania sądowego). Mógł sądzić wszystkie sprawy, ale zakres spraw, które najbliżej obchodziły władcę, był zastrzeżony wyłącznie do jego kompetencji:

przestępstwa przeciw państwu i monarsze (zdrada, zbrodnia obrazy majestatu) skargi na postępowaiue urzędników sprawy o ziemię

sprawy dotyczące statusu prawnego osoby

sprawy o regalia, o należności z danin i ciężarów przysługujących księciu

Solenny charakter miał sąd książęcy na wiecu - odbywał się on wobec licznego zgromadzenia, zwykle pod gołym niebem. Rozpatrywana na nim najważniejsze sprawy. Na sądzie wiecowym książę zasięgał opinii możnowładców. obecnych w charakterze asesorów. Sądowi książęcemu podlegał ogół rycerstwa i ludności pospolitej.

Specjalne przywileje nadawały możnym prawo nieodpowiednie, które polegało na wyjęciu ich spod sądownictwa kasztelanów i poddaniu sądowi książęcemu.

Sąd kasztelcuiski

Kasztelana zastępował sędzia grodowy. Kasztelan miał obowiązek wykrywania przestępstw, ścigania podejrzanych, sądzenia ich karania we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla sądu księcia.

Szczególną formą sądu kasztelana był sąd targowy sprawowany nad ludnością obecną na targu, zarówno w sprawach prywamych, jak i karnych, przez specjalnie wyznaczonego sędziego targowego.

Sąd kasztelański:

mógł ferować wyroki śmierci, okaleczenia, konfiskaty mierna

podlegała mu ludność zamieszkała na tereiue kasztelani, w tym polska ludność iue podlegająca prawu niemieckiemu

Sądy dominalne

W dobrach immumzowanych sądownictwo należało do pana dominalnego w zakresie przysługującego mu immunitetu. Pełny immunitet sądowy obejmował prawo sądzenia i wyrokowania we wszystkich sprawach.

Stosowano prawo zwyczajowe polskie lub ińemieckie zależnie od ludności, która zachowywała swoje prawa również przenosząc się za granicę.

Jurysdykcja należała do pana na mocy udzielonego mu przez księcia przywileju. Mógł ją sprawować osobiście lub przez swoich urzędników.

Sądy kościelne

Ukształtowały się na początki XIII w na podstawie przywilejów książęcych. Pierwszą instancją w sądownictwie duchownym był sąd archidiakona. Od niego przysługiwała apelacja do sądu biskupa, który też był sędzią w ważniejszych sprawach.