5601

Polski Trybunał Konstytucyjny na tle sądów konstytucyjnych innych państw - analiza porównawcza

Przyjęty w Polsce model kontroli konstytucyjności prawa ma charakter scentralizowany, którego pierwowzorem jest instytucja trybunału konstytucyjnego, wprowadzona w konstytucji austriackiej z 1920 r. Model ten jest często charakteryzowany jako system kontroli scentralizowanej i abstrakcyjnej¹. W przeciwieństwie do niżej omówionego modelu amerykańskiego, kompetencja kontroli konstytucyjności prawa skoncentrowana jest w jednym organie, zazwyczaj Trybunale Konstytucyjnym. Kontrolę inicjuje postawienie Trybunałowi, przez ograniczoną liczbę podmiotów, abstrakcyjnego żądania kontroli konstytucyjności prawa. Można zaobserwować, że model ten rozwinął się w systemach prawnych, zakładających zwierzchnictwo organu ustawodawczego nad innymi organami władzy. Zgodnie z tą koncepcją, sądy będące władzą podrzędną, nie mogły kontrolować aktów władzy nadrzędnej, czyli parlamentu. Logika tego założenia wymaga więc usytuowania organu kontroli konstytucyjnej poza strukturą władz i określenia jego pozycji w konstytucji. Niezgodność prawa z konstytucją stwierdzana jest ex nunc. Ma więc charakter prospektywny, tym samym konstytuuje nowy stan prawny, lub inicjuje proces anulowania niekonstytucyjnego prawa². Istotą systemu europejskiego jest więc istnienie specjalnie wyodrębnionych organów, wyposażonych w prawo autorytatywnego orzekania o konstytucyjności ustawy. Kontrola taka może występować jako prewencyjna bądź jako represyjna. Oprócz orzekania o zgodności z konstytucją trybunały wykonują funkcję nadzorowania referendów a także czuwają nad prawidłowym przebiegiem wyborów, rozpatrują spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa, jak również sprawują nadzór nad działalność partii politycznych (Polska, Niemcy).

Jest to model będący przeciwieństwem modelu amerykańskiego, który określa się jako system kontroli zdecentralizowanej i konkretnej.

W modelu amerykańskim wszystkie sądy posiadają kompetencje do oceny konstytucyjności stosowanego prawa. Nie mogą jednak rozważać abstrakcyjnego problemu prawnego i udzielać na jego temat opinii prawnych. Uruchomienie procesu kontroli konstytucyjności prawa następuje, jeżeli przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy strony podniosą zarzut niekonstytucyjności aktu, na podstawie którego ma być wydane orzeczenie sądu. Konkretność modelu oznacza więc incydentalność przedłożonego sądowi problemu konstytucyjnego, którego rozstrzygnięcie musi być istotne dla istoty sporu zawisłego przed sądem. Orzeczenie sądu amerykańskiego ma charakter deklaratoiyjny, gdyż sędzia orzeka niekonstytucyjność aktu prawnego na użytek stron sporu. W praktyce większość sporów angażujących sąd w proces kontroli konstytucyjnej trafia do sądów wyższych instancji, zaś ich rozstrzygnięcia mają charakter precedensowy, co skutkuje rozszerzeniem ich wiążącego charakteru. Niekonstytucyjny akt zostaje pozbawiony mocy wiążącej ex tunc, gdyż akt niekonstytucyjny nie może mieć charakteru prawnego³. Podobny model funkcjonuje także w Szwajcarii i Japonii.

Wyżej opisane modele to rodzaj konstytucyjnej kontroli pozaparlamentarnej, wykonywanej przez organy usytuowane wobec parlamentu zewnętrznie i od niego nie

zależne,

2

1

   Z. Czeszejko-Sochacki, System konstytucjonalny w systemie ustrojowym Austrii, w: Sądy konstytucyjne w Europie. Warszawa 1996. s. 11.

2

   R Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000, s. 144-146.

3

   R Ibidem, s. 143-144.