6382

wyjaśniającego obecność, treść, bieg oraz konsekwencje praktyki wychowawczej jest w myśleniu agogicznym dalekie od wystarczającego. Podmiot wychowania. Podmiotem działającym w procesie edukacyjnym może być członek rodziny, zwierzchnik w zakładzie pracy, wspólnik w interesach, instruktor harcerski, lekarz-terapeuta, nauczyciel szkolny, sam uczeń (w procesie samokształcenia) itp. Na to, jak jest rozumiany podmiot wychowania, wpływa więc wiele czynników: sytuacja ,w której ma miejsce proces kształcenia, charakter i rodzaj przekazywanych treści, skala przedsięwzięcia edukacyjnego, stopień zaangażowania „obiektu" oddziaływań wychowawczych itp. Ze zrozumiałych względów myślenie pedagogiczne poświęca najwięcej uwagi nauczycielowi jako podmiotowi działań dydaktycznych i wychowawczych. Istnieją liczne sytuacje, w których precyzyjne odróżnienie podmiotu i przedmiotu oddziaływań wychowawczych jest dość trudne, a nawet niemożliwe. Niekiedy można mówić o pełnej tożsamości podmiotu i przedmiotu wychowania. Na proces kształtowania ludzi w sytuacjach szkolnych składają się zarówno procesy nauczania jak uczenia się, mimo że nie zawsze przebiegają one równolegle i zgodnie.Uczniowie biorą czynny udział w procesie pedagogicznym, choć udział ten charakteryzuje się różnym stopniem świadomości i zaangażowania. Czynności uczenia się, czyli przejawy aktywności „przedmiotu", są nieodzownym warunkiem skuteczności procesu nauczania, realizowanego przez nauczyciela jako podmiot działania. W licznych sytuacjach szkolnych role podmiotu i przedmiotu oddziaływań wychowawczych wzajemnie się więc przenikają. Jest to jeden z powodów, dla któiych pojęcie podmiotu wychowania musi być uznane za zupełnie odrębną kategorię intelektualną, nie będącą wcale synonimem nauczyciela, wychowawcy lub pedagoga. Przegląd literatury przedmiotu wykazuje, że pedagogika, mimo że jest nauką o wychowaniu jako praktyce, nie wypracowała - jak dotąd - uogólnionej koncepcji podmiotu wychowania. Nie udało mi się nigdzie spotkać definicji tego pojęcia. Zamiast mówić o podmiocie w ogóle, openije się egzemplifikacjami tego pojęcia. Mówi się o podmiotach szczegółowych, głównie o nauczycielach i wychowawcach Przyczyna tego jest oczywista: pedagogika nie dysponuje jeszcze ogólnym i całościowym obrazem wychowania jako praktycznej działalności. Obrazem, który zawierałby uogólnioną, a jednocześnie wewnętrznie zróżnicowaną wizję podmiotu oddziaływań wychowawczych. Czy np. istnieje gdzieś prawidłowo skonstruowana typologia podmiotów wychowania? Czy ewolucja podmiotu działającego jest przedmiotem uwagi pedagogów Sprawy te - wbrew pozorom - mają fundamentalne znaczenie dla rozumienia natury, a w szczególności organizacji procesów wychowawczych. Oto dowód. Większość pedagogów nadal uważa np. że autentycznym i wyłącznym podmiotem w działalności edukacyjnej jest podmiot jednoosobowy. W odniesieniu do licznych sytuacji edukacyjnych jest to założenie słuszne. Jednakże nie do wszystkich. Myślenie pedagogiczne - zarówno potoczne jak naukowe - musi wzbogacić się dziś o wizję podmiotu wie lOosobowego, która jest nieodzowna m.in. dla budowy szkoły jako złożonego systemu organizacyjnego. Liczne efekty wychowawcze mogą być dziś osiągnięte jedynie za sprawą zespołowej działalności pedagogicznej. Fakt ten powinien dotrzeć do naszej świadomości i wymaga uwzględnienia w teorii. Jest rzeczą bezdyskusyjną, że nie jest możliwe rozumienie swoistości nowoczesnego systemu edukacyjnego bez wprowadzenia rozróżnienia między jednoosobowym i wieloosobowym podmiotem działania. Tradycyjna pedagogika była wyłącznie nauką o działalności podmiotu indywidualnego. Ogranicza to znacznie jej możliwości opisywania i objaśniania zjawisk edukacyjnych. Kategoria wieloosobowego podmiotu działania implikuje takie zróżnicowanie ról (działań) na rzeczowe oraz regulacyjne. Gdy rozpatruje się funkcjonowanie złożonych systemów działania, w których istnieje zaawansowany podział pracy w układzie poziomym i pionowym (np. w szkole lub w systemie szkolnym), niezbędne staje się wprowadzenie rozróżnienia między podmiotem działającym a o s o b ą działającą; między rolą a osobnikiem pełniącym daną rolę. Na przykład w szkole, jako złożonym systemie działania, istnieją role