6656

1

Wychowanie stanowi jeden z fundamentalnych czynników rozwojowych każdej społeczności. Spełnia ono swe zadania należycie wówczas, gdy przygotowuje młodych ludzi do uczestnictwa w życiu i kulturze społeczeństwa, narodu i ludzkości, do mądrej przebudowy tego życia i kultury.

Wiele warunków składa się na dobre wychowanie, lecz jeden z nich jest szczególnej wagi: doskonale wychowanie może być dziełem tylko doskonałego wychowawcy.

Szkic "projektu" cech osobowości nauczyciela można oprzeć na potrójnych podstawach: psychologicznych, pedagogicznych, i socjologicznych. Podstawy psychologiczne dotyczyć będą wartości osobistej nauczyciela oraz jego stosunku do własnej osoby, pedagogiczne - stosunku nauczyciela do uczniów, socjologiczne -stosunku nauczyciela do społeczeństwa.

Pojęcie osobowości jest niezwykle trudne i złożone, istnieje wiele współczesnych teorii osobowości, nierzadko sprzecznych w swych założeniach. W niniejszej pracy pojęcie osobowości ujmować będziemy bardzo szeroko, jako całokształt istotnych cech charakteryzujących dana jednostkę ludzka.. Tak wiec wyróżniać należy: sferę fizyczną, sferę emocjonalną, sferę rozumową (intelektualną) sferę wolicjonalną (wolę), oraz sferę spoleczno-moralną (sferę wartościowania.). Zagadnienie osobowości nauczyciela budziło zainteresowanie wszystkich osób mających jakikolwiek związek ze złożonymi kwestiami wychowania, jednakże bardziej znaczących wypowiedzi badaczy nie zachowało się w polskim piśmiennictwie pedagogicznym zbyt wiele. Najbardziej znanym opracowaniem dotyczącym tego tematu, jest zbiorowe dzieło pod red. W. Okonia pt. Osobowość nauczyciela.

Problematyka osobowości zajmowali się przede wszystkim psychologowie. Wprawdzie i pedagogowie występowali z pewnymi roszczeniami w tym względzie, co nawet znalazło swój wyraz w powstaniu pedagogiki personalistycznej, ale te zainteresowania miały raczej charakter wtórny bowiem polegały na czerpaniu z danych psychologii niż na uprawianiu własnych badań. Koncentrowano się na biegunie psychologicznym, bez uwzględniania w znaczący sposób walorów społecznych czy pedagogicznych.

We wspomnianych badaniach zajmowano się poszukiwaniem tych cech w samym nauczycielu, niezależnie od tego, czy miały one charakter wrodzony, czy nabyty, jak również od tego, czy w poszukiwaniach chodziło o cechy nauczycieli rzeczywistych, czy idealnych nauczycieli wychowawców.

Pierwsze dociekania polskie odnoszą się nie do "osobowości" lecz do "duszy" nauczyciela; po nich pojawiły się prace traktujące o "instynkcie” nauczycielskim", o "typie antropologicznym" nauczyciela, następnie przedmiotem badań uczyniono "talent" nauczyciela, w końcu zaczęto zajmować się "osobowością" nauczyciela, rozumiejąc ją zresztą rozmaicie, a więc jako strukturę, w której dominują czynniki biologiczne bądź psychologiczne czy pedagogiczne lub społeczne.

W swej rozprawce * O duszy nauczycielstwa" Jan Władysław Dawid tak określa cechy idealnego nauczyciela," jego duszę”. Za najważniejszą wśród nich uważa Dawid miłość dusz ludzkich, a obok niej wymienia potrzebę doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość i moralną odwagę.

Pojęcie "talentu" - w przeciwstawieniu do pojęć "duszy", "instynktu"" lub "typu antropologicznego" - zapewniło sobie trwalszy żywot w pedeutologii. Spotyka się sie również w czasach dzisiejszych. Aczkolwiek bywa stosowane w różnych