8059

248 Wll IW MM>1

urzeczywistniona i może być sprawdzona. Prawda - jest to nazw a każdej idei. która rozpoczyna proces sprawdzania: użyteczność nazwa dla jej spełnionej funkcji w doświadczeniu. Idee prawdziwe me byłyby nigdy wydzielone jako takie. nie przybrałyby nigdy nazwy klasy, a najmniej nazwę nasuwającą myśl

0    wartości, gdyby mc były użyteczne w ten sposób od samego początku (...)

Prawda istotnie żyje przeważnie na kredyt Nasze myśli i przeświadczenia „uchodzą" dopóty, dopóki nic mc podaje ich w wątpliwość, podobnie jak banknoty kursują dopóty, dopóki nikł nie odma* ta ich przyjęcia. Lecz wszystko to zmierza ku bczpośrakucmu sprawdzeniu w jakimkolwiek bądź. punkcie, bez którego fabryka prawdy upada, podobnie jak systemat finansowy pozbawiony pod -suwy w gotówce. Przyjmujecie moje spraw dzenie w stosunku do jednej rzeczy, ja przyjmuję Wasze w stosunku do innej. Wymieniamy się wzajemnie prawdami lecz przeświadczenia sprawdzone konkretnie przez kogoś stanowią podwalinę całej nadbudowy. (...)

Wszelkie myślane ludzkie staje się dyskursyw ne, wymieraamy myśli, pozy -czarny lub udzielamy spraw dzeń, udzielamy ich sobie wzajemnie drogą obcowania towarzyskiego W tai sposób wszelka prawda zostaje sformułowana słów mc, nagromadzona i uczyniona przystępną dla każdego Powinniśmy więc mówić konsekwentnie tak samo. jak powinniśmy myśleć konsekwentnie, albowiem

1    w mowie, i w myśli mamy do czynienia z rodzajami.

Nazwy są dowolne, lecz raz przyjęte, muszą być utrzymane Nie powinniśmy nazywać Abla Kainem ani Kami Ablem; jeśli bowiem to uczynimy, pozbaw jamy siebie całej księgi genezy oraz jej związku ze światem mowy i faktów aż do chwili bieżącej Odgradzamy siebie od wszelkiej prawdy, którą może wcielać cały ów systemat mowy i faktów.

Poważna większość naszych idei prawdziwych mc dopuszcza sprawdzenu bezpośredniego, czyli zestawienia - takie są na przykbd idee dotyczące dziejów minionych, jak Kaini Abel. Potok czasu może być tylko słownie przebiegany w kierunku odwTCtnym lub sprawdzany pośrednio przez obecne przedłużeń u lub skutki tego, co taiła w sobie przeszłość. Wszakże jeśli nasze idee zgadzają »*■ z tymi słowami lub skutkami, możemy twierdzić, że nasze idee dotyczące przyszłości są prawdziwe. W tym samym stopniu, w jakim prawdąjest. że istnieją czasy mmionc, prawdąjest. iż był Juliusz Cezar, prawdąjest. że istniały pocwoty przedpotopowe, każdy we właściwym miejscu i czasie. Że czas ubiegły istniał, jest to zaręczone przez jego zgodność ze wszystkim, co jest obecnie Przeszłość była. jest to równie prawdziw e, jak i to. Ze teraźniejszość jest

Zgodność w ięc staje się w istocie swojej sprawą przewodniczenia - przewodniczenia. które jest użyteczne dlatego, ze prowadzi nas do dzielnie zawic-rających doniosłe przedmioty. Idee prawdziwe prowadza nas do użytecznych dzielnic słownych i pojęciowych. jako też do użytecznych terminów zmysłowych Prowadzą one do konsekwencji, stałości i bieżącego obcowania z ludźmi. Wyprowadzają z cksccntryczności, odosobnienia. błędnych kroków i jałowego myślenia. Nic przerwany przeszkodami bieg spraw y przewodnictwa, jej wolność od starć i sprzeczności uchodzi za jej bezpośrednie sprawdzenie. Wszystkie drogi jednak prowadzą do Rzymu i ewentualnie wszystkie sprawy prawdziwe muszą prowadzić przed oblicze dających się gdzieś bezpośrednio sprawdzić doświadczeń zmysłowych, które czyjeś idee skopiowały

Taki jest szeroki, swobodny sposób, w jaki pragmatysta tłumaczy wyraz „zgadzać się". Traktuje go ra wskroś praktycznie. Obejmuje nim wszelki proces prowadzenia od i dr. obecnej do pewnego terminu przyszłego, jeśli tylko przebiega on pomyślnie. Tylko w tym znaczeniu idee naukowe, wykraczające, jak tn często bywa, poza zdrowy rozsądek mogą być uważane za zgodne ze swoimi rzoezyw iMośc-.ami. Rzecz ma się tak. jak to już nadmieniłem, jak gdyby rzeczywistość składała się z eteru, atomów lub elektronów, lecz nie powinniśmy tego hrać literalnie. Tenran ..ene^ia" rac rości nawet pretensji do oznaczania czegoś „przed miotowego”. Jest to tylko sposób mierzenia powierzchni zjawisk tak. aby je ująć w prostej formule.

Jednakże w wyborze tych wytworzonych przez ludzi formuł me możemy fantazjować bezkarnie, jak ruc możemy lego czynić na poziomic zdrowego rozsądku. Musimy znaleźć leunę. która będzie czynna, a oznacza to coś bardzo uudne-go; teona nasza bow icm powmiu pośrcdr.xzyć między wszystkimi dawnymi prawdami a niektórymi nowymi doświadczeniami Powinna jak najmniej zakłó cać pojęcia zdrowego rozsądku i poprzednie nasze poglądy i powinna prowadzić do tego lub owego kresu zmysłowego, który może być dokładnie sprawdzony Być czynnym, znaczy wykonywać obie te rzeczy.» nacisk zewsząd jest uk znaczny, że mało pozostaje miej wa dla swobodnego rozwoju hipotezy Teorie nasze są tak niwelowane i sprawdzane, jak nic innego: wszakże niekiedy al-tcmujące formuły teoretyczne zgadzają się jednakowo ze wszystkimi prawdami, które posiadamy, a wówczas czynimy wybór według powodów podmiotowych Wybieramy rodzaj teorii, do której już. marny pewną skłonność; idziemy za pobudką wytwomości lub oszczędności Clerk Maxwel! mówi w jednym miejscu, iż byłoby to rzeczą „samego tylko smaku naukowego” wybrać bardziej skomplikowane z dwóch równic udow odnionych wyobrażeń, a każdy zgodzi się z nim niezawodnie Prawdą w nauce jest to, co daje największe możliwe zadowolenie, me wykluczając smaku, lecz konsekwencja zarówno w stosunku do prawd dawniejszych, jak i to faktów nowych jest najhardziej rozkazującym czynnikiem.