100272

1. Proces kognicyjny

Ukształtował się jako jedyny sposób dochodzenia roszczeń wynikających z prawa prywatnego dopiero w okresie dominatu.

Jednofazowe postępowanie toczyło się w całości przed sędziami - urzędnikami państwowymi. Na najniższym szczeblu sądzili w sprawach drobniejszych urzędnicy municypalni. Właściwymi sędziami pierwszej instancji stali się namiestnicy prowincji. Instancją wyższą byli wikariusze w diecezjach, a ponad nimi prefekci pretorianów podlegający wprost cesarzowi. Na czele tej hierarchii stał cesarz, który sądził jako instancja apelacyjna. Utrzymał się jawny charakter postępowania. Zmienił się kalendarz sądowy, który dostosowano do kalendarza cltrzcścijaiiskiego. Zmiany dotyczyły także zastępstwa stron: za dominatu jedynym zastępcą pozostał prokurator. Proces kognicyjuy był ostatnim etapem rozwoju środków' ochrony praw prywatnych w Rzymie. Był on spośród wszystkich sposobów najbar dziej powszechny. Rozwijał się do końca dziejów państwa. W procesie tym brak jest formalnie wyodrębnionych faz, chodź funkcjonalnie można wskazać pewne istotne etapy : wszczęcie procesu i wezwanie pozwanego stwierdzenie sporu postępowTOiie dowodowe wydanie wyroku środki odw^roławcze od wyroku postępowTOue egzekucyjne