100289

1. Rozwój historyczny procesu rzymskiego

W najdawniejszych czasach rzymskich jedynym sposobem realizacji praw prywatnych była tzw. pomoc własna. Spełniała ona zapewne rolę pozytywną, ale niosła z sobą niebezpieczeństwo anarchii, stanowiąc zagrożenie ładu społecznego. Prawo odmawiało ochrony posiadaczowi, który nabył władztwo faktyczne nad rzeczą przy zastosowaniu przemocy. W miarę wzrostu znaczenia organizacji państwowej , władz zaczyna ograniczać pomoc własną zastępując ją pomocą państwa. W taki to sposób doszło w Rzymie do wykształcenia się procesu sądowego, w którym obywatel rzymski mógł dochodzić swoich roszczeń, a jeżeli te okazały się uzasadnione, mógł je realizować nawet poprzez egzekucje, której przeprowadzenie państwo rzymskie gwarantowało.

W świetle źródeł rzymskich najstarszym sposobem dochodzenia roszczeń jest tzw. sądownictwa zwyczajne, ordo iudicionun priuitorwn.

W rozwoju historycznym przechodziło ono przez dwa stadia. Pierwszym z nich był znany już w Ustawie XII Tablic proces legisakcyjny. Prawdopodobnie w III w. p.n.e. pojawił się drugi proces zwany fonnułkowym.

YV okr esie pryncypatu, obok panującego wówczas procesu formułkowego (proces legisakcyjny zniesiono w 17r. p.n.e.) pojawia się proces kognicyjny, jako postępowanie nadzwyczajne (cognitio extra ordinem), który zaczyna wypierać proces formułkowy, by w okresie dominatu całkowicie go zastąpić.