104821

swoim istnieniu. Można dodać, że dzięki nim wchodzimy też w posiadanie własnej tożsamości, polegającej przede wszystkim na traktowaniu siebie samych jako czegoś autonomicznego, niezależnego od otoczenia społecznego ale również jako podmiotu zachowującego poczucie ciągłości, stałości i kontroli nad samym sobą i otoczeniem. Tak więc jednostka występując wobec siebie nieustannie w roli ludzi, stanowiących dla niej wyimaginowaną widownię, staje się, mówiąc językiem G. H. Mead'a, organizmem zdolnym do internalizacji działania społecznego, a więc do potraktowania tego co ma genezę społeczną jako coś własnego, autonomicznego. Cały ten proces występowania jednostki wobec samej siebie w roli innych ludzi G. H. Mead określa jako przyjmowanie ról (role taking). Przy czym w samym procesie rozwoju osobowości Mead wyróżnił dwie fazy ściśle związane z odmienną zasadą przyjmowania owych ról społecznych:

a)    pierwsza faza, którą można określić jako./ozę zabawy, to przyjmowanie przez jednostkę konkretnych ról innych osób (np. ojca, matki, listonosza), naśladowanie ich zachowania,

b)    druga faza, którą można określić jako fzę gry, to postępowanie jednostki zgodnie z określonymi normami, zasadami i regułami.

Pierwsza faza przyjmowania ról społecznych odnosi się zatem do naśladowania tzw. "znaczących innych", zaś w drugiej fazie "innymi" stają się określone zbiorowości jako całości. Postawy i zachowania jednostek zostają zgeneralizowane (pojawia się "uogólniony inny"); jawią się one jednostce jako "wszyscy", "naród", "moralność" itp.

Ten dwufazowy proces kształtowania osobowości oparty o jeden element - rolę społeczną - ma wyraźnie charakter "kolektywistyczny". "Me to jednostka konwencjonalna, kierująca się nawykami. Zawsze jest taka. Musi ona mieć te same nawyki, te same reakcje co wszyscy, bo bez tego nie mogłaby być członkiem zbiorowości. Ale jednostka stale reaguje na taką zorganizowaną zbiorowość przez samoekspresję (...). Wchodzące tu w grę postawy są wzięte od grupy, ale jednostka, w której zostają one zorganizowane, może dać im wyraz, jaki nigdy przedtem nie miał miejsca'^,56.

W pełnej charakterystyce procesu kształtowania osobowości G. H. Mead dostrzegał więc również aspekt "indywidualistyczny" (I). Stąd też "1 to odpowiedź organizmu na postawy innych, me to zorganizowany zespół postaw innych ludzi przyjęty przez daną jednostkę. Postawy innych ludzi stanowią zorganizowane me, a jednostka reaguje na nie jako

I"⁵⁷.

"Indywidualistyczny " aspekt kształtowania osobowości ludzkiej podnoszony przez G

H.    Mead’a, to nie tylko próba przedstawienia jednostki jako względnie nie zależnego i świadomego podmiotu ale również poważny argument na rzecz tezy, iż osobowość człowieka nie jest tylko prostym odzwierciedleniem (kalką) społeczeństwa, ale również efektem aktywnego stosunku jednostki do otoczenia społecznego.

3. Model, w którym osobowość przedstawiona jest jako określona struktura, w którym wewnętrzne mechanizmy regulacyjne odpowiadają określonemu poziomowi jej organizacji.

Przykładem może być tutaj psychoanalityczna koncepcja Zygmunta Freuda, w której osobowość przedstawiana jest jako całość składająca się z trzech poziomów:

I.    Poziom pierwszy - Id (Ono) - to zbiór prymitywnych impulsów i popędów, stanowiących stany napięcia pobudzające do ich usunięcia, wyładowania. Działają one na zasadzie przyjemności (zaś miejsce i czas ich zaspokojenia nie odgrywają żadnej roli); zatem ich zaspokojenie wywołuje uczucia przyjemne. Id stanowi podstawowy mechanizm przekazywania energii instynktów (mających charakter psychiczny) i impulsów (mających charakter biologiczny i pochodzących z napięć powstałych w różnych erogennych sferach ciała) do osobowości. Owe pierwotne impulsy, wśród któiych szczególne miejsce zajmuje popęd seksualny są podświadome i, jak sam autor tej koncepcji podkreśla, u normalnego człowieka w swej bezpośredniej formie nie występuje