107556

2

drugim-jako opierający się na założeniach naukowych zespól metod i środków oraz sztuka osiągnięcia celów polityki zagranicznej, państwa prowadzenia i utrzymywania stosunków między państwami. W trzecim znaczeniu termin dyplomacja określa się dysponujący odpowiednimi kwalifikacjami zespól ludzi (służba dyplomatyczno-konsularna) oraz aparat organizacyjny (ministerstwo spraw zagranicznych, stale i ad hoc misje dyplomatyczne). Choć te elementy trzy występują osobno, to dopiero razem wzięte wyjaśniają najważniejsze aspekty terminu dyplomacja. Współcześnie źródłami prawa dyplomatycznego są:

•    Wielostronne umowy międzynarodowe, głównie Konwencja Wiedeńska / 1961 r (podstawowe źródło współczesnego prawa dyplomatycznego- akt prawnomiędzynarodowy o znaczeniu powszechnym)

•    Umowy wielostronne i dwustronne regulujące status prawny oraz przywileje i immunitety organizacji międzynarodowych i ich funkcjonariuszy oraz przedstawicieli państw i delegacji.

•    Umowy dwustronne

•    Akty prawa wewnętrznego

•    Zwyczaj międzynarodowy

•    Praktyka sadowa i dyplomatyczna

•    Doktryna prawa dyplomatycznego

Od międzynarodowego prawa zwyczajowego należy odróżnić międzynarodowe zwyczaje, niemające charakteru normy prawa zwyczajowego. Zalicza się do nich m in. zasady kurtuazji międzynarodowej, obowiązującej w sensie prawnym.

Rawo dyplomatyczne jest, obok prawa konsularnego, morskiego, wojennego, najstarszym i najbardziej uniwersalnym dziełem jednak kodyfi<acja jego norm dokonywała się wiaściwie dopiero od pierwszej połowy XIX w. Pierwszej oficjalnej, częściowej kodyfikacji prawa dyplomatycznego dokonano na Kongresie Wiedeńskim, który dnia 19.03.1815 r. przyjął regulamin w sprawie rang szefów misji dyplomatycznych. Uporządkował on przede wszystkim zasady pierwszeństwa (precedencji) oraz kwestie związane z tytułowaniem szefów misji dyplomatycznych, określając ściśle nazwy klas i rangi przedstawicieli dyplomatycznych. Regulamin przyczynił się do demokratyzacji prawa dyplomatycznego, a szczególnie uznania zasady suwerennej równości państw 21.10.1818 r.. Protokół Kongresu Akwlzgrańsklego stanowił uzupełnienie.

•    1928 r. VI Konferencja Unii panamerykańskiej w Hawanie - została przyjęta Konwencja o agentach dyplomatycznych. Oprócz postanowień o klasach i rangach regulowała ona także zagadnienia prawa legacji, przywilejów i immunitetów, jak również w pewnej mierze status misji specjalnych, a więc dyplomacji ad hoc. Konwencja Hawańska ma charakter ściśle regionalny, ratyfikowało ją tylko 15 państw (nie ratyfikowały m.in. Stany Zjednoczone).

•    W ramach Ligi Narodów komitet ekspertów ds. kodyfikacji prawa międzynarodowego łączył w 1925 r. do planu prac kodyfkacyjnych dwa zagadnienia z dziedziny prawa dyplomatycznego: klasy oraz przywileje i immunitety przedstawicieli dyplomatycznych. Jednak problematyka ta nie pojawiła się na Konferencji Kodyfikacyjnej w 1930 r. (ponieważ większość krajów wypowiedziała się przeciw zmianom w istniejącej praktyce prawa dyplomatycznego).

•    W ramach ONZ konwencja z 13.02.1946 r. o przywilejach i immunitetach ONZ oraz konwencja z 21.11.1947 r. o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych.

•    Wiedeń 1961 r -Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (53 artykuły-wielostronny akt międzynarodowy). Konferencja w Wiedniu opracowała także dwa protokoły fakultatywne: w sprawie nabycia obywatelstwa oraz w sprawie obowiązkowego załatwiania sporów wynikłych na de stosowania postanowień konwencji. Konwencja weszła w życie 24.IV.1964 r. W przeważającej mierze skodyfkowała ona istniejące już i ukształtowane w ciągu śmieci normy międzynarodowego prawa zwyczajowego, dotyczące jednak tylko .klasycznej* dyplomacji realizowanej za pośrednictwem stałych misji dyplomatycznych (ambasad, poselstw). Jednakowoż nie ograniczyła się tylko do kodyfikacji istniejących norm zwyczajcwych, lecz wyrażała i potwierdzała. W wielu wypadkach także nowe tendencje i nową praktykę w prawie dyplomatycznym, co znalazło m.in. wyraz w przyjęciu słusznego założenia, że przywileje i immunitety przysługują państwu, a nie poszczególnym osobom i że zakres ich powinien się opierać na zasadzie funkcjonalnej. Tendencje te znalazły również potwierdzenie w określeniu najważniejszych funkcji dyplomatycznych, w tym przyznaniu misjom dyplomatycznym możliwości wykonywania funkcji konsularnych. Uwzględniały także postęp w rozwoju techniki, w rozwoju stosunków społecznych itp. Przyjęcie konwencji przyczyniło się w odczuwalny sposób do ujednolicenia praktyki dyplomatycznej i stosowania norm prawa dyplomatycznego także przez liczne nowe państwa, które niedawno pojawiły się na arenie międzynarodowej. Duże znaczenie miało uregulowanie przez Konwencję dziedzin, w których praktyka była niejednolita, a nierzadko sprzeczna, szczególnie w zakresie: przywlejów i immunitetów, głównie immunitetu od jurysdykcji cywilnej, określenia statusu personelu administracyjnego i technicznego, statusu obywateli państwa przyjmującego lub trzeciego, zatrudnionych w charakterze członków misji dyplomatycznej państwa wysyłającego itp. Dzięki tej konwencji m.in. wiele kwestii, zwłaszcza z dziedziny zwolnień od kontroli i opłat cełnych, podatkowych i innych, opierających się do tego czasu na niepewnych podstawach kurtuazji międzynarodowej i zasadzie wzajemności, zostało przekształconych w jednoznacznie wiążące normy prawno-międzynarodowe.

Konwencja nie skodyfikowała jednak wszystkich kwestii z zakresu praktyki dyplomatycznej, potwierdzając we wstępie, że normy międzynarodowego prawa zwyczajowego obowiązują nadal w sprawach, które nie zostały wyraźnie uregulowane iei postanowieniami. Kodyfikacja norm prawa dyplomatycznego w Konwencji miała też znaczenie precedensowe, gdyż wiele jej sformułowań i postanowień zostało wprowadzonych do innych późniejszych aktów prawno- międzynarodowych regulujących ich status służby konsularnej, misji specjalnych, przedstawicieli państw w organizacjach międzynarodowych, jak rówiież do aktów prawa wewnętrznego. Dlatego też, mimo pewnych niedostatków i luk, jak np. w sprawie statusu kuriera i poczty dyplomatycznej, braku bliższego określenia mienia ambasady i jej statusu itd., Konwencja Wiedeńska z 1961 r. stanowi zasadniczy krok w postępowym rozwoju prawa dyplomatycznego, stając się punktem wyjściowym i wzorcem w kodyfikacji innych dziedzin. Rzyczyniła się ona do dalszą demokratyzacji prawa dyplomatycznego, uznając za podstawę całkowitą równość państw, niedyskryminację i nie mieszanie się do spraw wewnętrznych innych państw oraz poszanowanie ich godności.

W konwencji tej obok fundamentalnej zasady, jaką jest suwerenna równość państw, znalazły potwierdzenie także tak zasadnicze i postępowe funkcje współczesnej dyplomacji, jak działanie na rzecz utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz rozwoju przyjaznych stosunków między narodami i państwami bez względu na odmienność ich systemów ustrojowych i społecznych. Konwencja ta jest obecnie prawdziwie uniwersalnym aktem prawno-międzynarodowym, stając się jednocześnie wykładnikiem prawa zwyczajowego dla państw, które nie są jeszcze jej stronami.

Dlatego też przyjęcie Konwencji Wiedeńskiej z 1961 r było doniosłym przełomowym wydarzeniem w długiej historii kształtowania się zasad i norm prawa dyplomatycznego. Zrodził się bowiem po raz pierwszy instrument kompleksowo kodyfikujący i systematyzujący zespól norm prawnych w dziedzinie stosunków dyplomatycznych, zwłaszcza przywilejów i immunitetów, koniecznych do swobodnego wypełniania funkcji dyplomatycznych. Ten doniosły akt prawno międzynarodowy rozstrzygnął szereg problemów praktycznych pojawiających się w stosunkach między państwem wysyłającym i państwem przyjmującym, przyczyniając się do wzmocnienia zasady suwerennej równości państw i pokojowych konstruktywnych stosunkach między nimi.