112565

RPO jako rzecznik interesu publicznego

Jednoosobowy organ. Powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5-letnią kadencję. Nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz innych aktach normatywnych (art. 208 ust. 1 K).

Działa na podstawie konstytucji i ustawy z 15 lipca 1987 r. o RPO. W swoim działaniu jest niezawisły, niezależny od innych organów państwowych, odpowiada tylko przed Sejmem. Przysługuje mu immunitet formalny oraz przywilej nietykalności.

Nowela do ustawy o RPO z 18 sierpnia 2011 r. powierzyła mu w ramach „krajowego mechanizmu prewencji" funkcję organu wizytującego w sprawach zapobiegania torturom i innemu okrutnemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania nałożyła na niego zadania dotyczące równego traktowania.

Może występować do różnych organów państwa, by zwrócić uwagę na jakiś problem albo domagać się wnikliwszego zbadania sprawy. Stosuje środki niewładcze, nie ma prawa do wydawania decyzji czy orzeczeń. Działa z własnej inicjatywy, na wniosek obywateli lub osób prawnych. Dostęp do pomocy Rzecznika jest odformalizowany, a postępowanie bezpłatne. Przy załatwianiu spraw nie jest związany terminami wynikającymi z k.p.a.

Uprawnienia:

•    może wystąpić do TK o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją, rat. urn. międz. albo przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu; do WSA zgodność aktu pr. miejsc, z aktami wyższego rzędu

•    może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie czy zmianę aktów niższego rzędu

•    ma prawo wniesienia kasacji w sprawie karnej do SN

•    ma prawo żądać wszczęcia postępowania cyw. lub adm. oraz wziąć udział w takim postępowaniu

•    ma prawo składać skargi kasacyjne do SN i NSA

Corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w kraju.