123929

2

2. Znaczenie filozofii Kanta.

Kant należy do linii filozoficznej, zapoczątkowanej przez Kartezjusz, którą nazywamy filozofią podmiotu. Uważał, że poznanie filozoficzne musi się rozpocząć od analizy samego podmiotu poznającego. Trzeba krytycznie przebadać sam rozum, aby ocenić, jaka jest wartość poznania rozumowego. Dzieła Kanta, zwłaszcza jego Krytykę czystego rozumu można więc uznać za klasyczne dzieło z teorii poznania. Główna idea Kanta głosiła, że w aktach poznania, także w aktach doświadczenia ludzki podmiot nie jest wyłącznie pasywny. Podmiot wpływa na ukształtowanie się przedmiotu doświadczenia. Każde doświadczenie jest opracowane przez władze podmiotowe. W ten sposób Kant łączył w swej filozofii krytycznej dwie nowożytne tradycje filozoficzne: empiryzm i racjonalizm. Kant bardzo cenił fizykę Newtona i matematyczne przyrodoznawstwo. Uważał jednak, że trzeba sprawdzić podstawy prawomocności twierdzeń matematycznych i przyrodniczych. Takim podejściem do problematyki poznania Kant zapoczątkował uprawianie tzw. filozofii transcendentalnej. We współczesnej filozofii spotykamy się z wieloma różnymi odmianami transcendentalizmu. Stawia się w nich pytanie Kanta o to, jakie są podmiotowe warunki różnych aktów poznawczych.

Kant jest znany także jako jeden z krytyków metafizyki. Nie chciał on niweczyć metafizyki, lecz nadać jej charakter naukowy. Jedno z jego dzieł nosiło tytuł: Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka. Pomimo tych zamiarów podważył ona zasadność metafizyki w jej dotychczasowym kształcie. Dzisiaj, chcąc uprawiać metafizykę nie można nie odnieść się do krytyki kantowskiej.

Pod koniec XIX wieku zaczęły się rozwijać ruchy neokantowskie. Zostało założone (w 1904) czasopismo „Kant-Studien”. Organizowane są też kongresy kantowskie. Zasadnicza idea Kanta, mówiąca o wpływie podmiotu na przebieg poznania, odżyła w XX wieku w związku z powstaniem fizyki kwantowej. Na terenie tej fizyki nie da się całkowicie oddzielić obserwatora od rezultatu obserwacji. Można więc uznać, że na terenie współczesnej fizyki mikroświata przyjmuje się jakąś zmodyfikowaną wersję kantyzmu. Próbuje się też dziś wiązać tezy kantowskie z rozwojem neurologii, wskazując, że kategorie, przez które poznajemy świat mają podstawy w systemie nerwowym człowieka.

Kant był też teoretykiem moralności. Był twórcą etyki formalnej, to znaczy takiej, która formułowała ogólne postulaty moralne. Pragnął ustalić, jakie są podstawy ogólnej ważności sądów moralnych. Jego słynne powiedzenie głosiło, że dwie rzeczy zawsze go zadziwiały: „niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”. W wieku XX formalnej etyce Kanta przeciwstawiona została etyka materialna oparta na wartościach (np. Maxa Schelera).