123930

mimo że studiował filozofię, wyrażał się o niej dość lekceważąco i nie zamierzał stwarzać systemu. Kiedy jednak pod koniec dziewiętnastego wieku coraz więcej członków partii marksistowskich domagało się zwartego systemu zasad, tłumaczących świat, Engels nadał ideom Marksa i własnym systematyczną postać. Przedstawiona przez niego filozofia materialistyczna stała się później filozofią propagowaną przez ortodoksyjny komunizm. System filozofii marksistowskiej jest eklektyczny. Zawiera wiele zapożyczeń od Arystotelesa, ze starożytnego materializmu, z oświecenia, z filozofii Hegla i Feuerbacha.

W latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku wzmogło się zainteresowanie Marksem na Zachodzie Europy. Duże znaczenie dla tego faktu miało wydanie jego wczesnych pism, a zwłaszcza Rękopisów ekonomiczno-filozoficznych. Z pism tych wyłaniał się nie Marks ekonomista i kiytyk kapitalizmu, lecz Marks humanista, filozof, przedstawiający bogaty opis potencjału, jaki tkwi w każdym człowieku. Jednym z pierwszych filozofów, podkreślających ten filozoficzny wizerunek Marksa, był węgierski myśliciel Georg Lucacs. Ten sposób myślenia o Marksie był również podtrzymywany w tzw. Szkole Framkfurckiej, której przedstawicielami byli tacy filozofowie, jak: Tłieodor Adorno, Max Horkłieimer, Herbert Marcuse i Jurgen Habermas. Starali się oni przywrócić marksizmowi wymiar filozoficzny. Wzbogacali też system pojęć marksizmu o nowe, pochodzące przede wszystkim z psychologii społecznej, językoznawstwa i strukturalizmu. Neomarksistowska krytyka kapitalizmu połączona była z krytyką współczesnego społeczeństwa technokratycznego.

Jednej z najgłębszych analiz marksizmu dokonał Leszek Kołakowski w trzytomowym dziele: Główne nurty marksizmu. Powstanie Rozwój Rozkład, Londyn 1976 (pierwsze wydanie polskie: Paryż 1978-1976; pierwsze wydanie krajowe: Warszawa 2000-2001).

3. Główne idee filozofii Karola Marksa

A.    Ontologia materialistyczna i epistemologia

Głównym założeniem ontologicznym, przyjmowanym przez Marksa (i Engelsa), był materializm, nazywany dialektycznym. Marks ukształtował swój materializm przede wszystkim pod wpływem poglądów Demokryta (które analizował w pracy doktorskiej), materialistów oświeceniowych, a także Hegla i jego następców z tzw. lewicy heglowskiej. Wpływ Hegla dotyczył jednak raczej metody interpretacji rozwoju przyrody. Według Marksa, całą historię filozofii można sprowadzić do schematu: idealizm materializm. Idealiści twierdzili, że pierwotną formą bytu jest duch, który istniał przed materią, materialiści odwrotnie. Według nich, materia pierwotną i jedyną formą bytu. Materializm marksistowski nosił nazwę materializmu dialektycznego. Dialektyka według Marksa jest ogólną nauką o prawach ruchu, rozwoju przyrody, społeczeństwa ludzkiego i myśli (dialektyka jako odmiana rozumowania). Nazwa ta podkreślała więc to, że materia się rozwija i że rozwój dokonuje się według określonych praw. Motorem rozwoju jest walka wewnętrznych przeciwieństw, tkwiących w przyrodzie, która prowadzi do ich uzgodnienia (prawo jedności przeciwieństw). Każda faza rozwoju przyrody (materii) wytwarza nowe jakości. Można mówić tu o prawie przemiany ilości w jakość.

Z ontologią łączyła się epistemologia Marksa. Według niego, świat materialny jest dostępny naszemu poznaniu. Marks przyjmował zasadniczo klasyczną definicję prawdy, mówiącą o tym, że prawda jest zgodnością poznania z rzeczywistością. Teorii tej jednak nadawał sens pragmatyczny. Twierdził bowiem, że praktyka jest kryterium prawdy. Praktyka obala fałszywe poglądy, a możliwość zastosowania jakiegoś poglądu w praktyce jest wiarygodnym argumentem jego prawdziwości.

B.    Teoria alienacji i nadbudowy ideologicznej

Teoria alienacji była rozwijana już we wczesnych pismach Marksa, przede wszystkim w jego Rękopisach ekonomiczno-filozoficznych. Nazwa "alienacja" wywodzi się od łacińskiego słowa alienus, co znaczy tyle, co "obcy". Alienacja jest jakimś wyobcowaniem człowieka. Poczucie alienacji (wyobcowania) rodzi się wówczas, gdy człowiek dostrzega brak