37 (381)

Mimo że całe wsierdzie znajduje się w stanie zapalnym, największe nasilenie zmian stwierdza się na zastawkach. Na powierzchni zastawki dwudzielnej pojawiają się tzw. wyrośla brodawkowate. Początkowo składają się one z niewielkiej ilości złogów włóknika i krwinek. Często są połączone z powierzchnią zastawki za pomocą cienkiej szypuły i łatwo ulegają oderwaniu. Później wyrośla ulegają organizacji, przekształcając się w tkankę łączną. Najwięcej występuje ich na zastawce dwudzielnej, stąd duże ryzyko zatorów przy wadzie tej zastawki.

Zastawki mogą ulec zgrubieniu, zniekształceniu lub pofałdowaniu, wskutek czego ich płatki nie stykają się ze sobą. Stan taki nazywamy niedomykalnością zastawki (insufficien-tia). Jeżeli brzegi płatków zrastają się ze sobą tak, że zastawka nie może się całkowicie otworzyć, mówimy o zwężeniu zastawki (stenosis). Zwężenie i niedomykalność często kojarzą się ze sobą i w konsekwencji zastawka ani nie otwiera się całkowicie, ani nie zamyka.

Następstwa wad zastawek

Ciśnienie wsteczne. Najłatwiej będzie wyjaśnić to zjawisko na przykładzie. Przypuśćmy, że mamy do czynienia z niedomykalnością zastawek półksiężycowatych aorty. Podczas rozkurczu lewej komory, następującym po fazie skurczu, część krwi powraca z aorty do komory, która nie zostaje od niej ściśle odgrodzona. Komora wypełnia się nadmierną ilością krwi, gdyż musi przyjąć nie tylko krew nadchodzącą z lewego przedsionka, ale również tę, która zostaje zarzucona z powrotem z aorty. Komora musi zatem wykonać większą pracę, aby przepompować ten nadmiar krwi i dodatkowo jeszcze pokonać ciśnienie wsteczne wywierane na nią z aorty. Aby pomieścić zwiększoną ilość krwi, komora ulega rozciągnięciu, a wskutek zwiększonej pracy - przerostowi. Jeżeli jednak obciążenie komory staje się zbyt wielkie, wówczas rozszerzenie bierze górę nad przerostem. Otwór przedsionkowo - komorowy powiększa się do tego stopnia, że brzegi płatków zastawki dwudzielnej nie stykają się ze sobąprzyjej zamknięciu. Taki stan nazywamy niedomykalnością czynnościową lub względną. W ten sposób w czasie skurczu komory dochodzi do cofania się krwi do lewego przedsionka. Następuje przepełnienie przedsionka lewego, co prowadzi do rozszerzenia i przerostu tej jamy serca. Jednak przedsionki nie są zdolne do dużego przerostu i dlatego rozszerzony i przepełniony lewy przedsionek w krótkim czasie zaczyna stanowić przeszkodę dla napływu krwi z płuc. Wzrasta ciśnienie w krążeniu płucnym. Przekrwienie płuc i wzrost ciśnienia przenosi się wstecz do komory prawej, która - podobnie jak poprzednio komora lewa - ulega rozszerzeniu i przerostowi. Taki sam proces jak w lewej części serca powtarza się teraz w prawej jego połowie. Dochodzi do względnej niedomykalności zastawki trójdzielnej. Prawy przedsionek, zdolny tylko do bardzo nieznacznego przerostu, ulega rozszerzeniu i przepełnieniu krwią. W ten sposób powstają warunki do wzrostu ciśnienia krwi w układzie ciśnienia żylne-go, gdyż powrót krwi do prawego przedsionka z żyły głównej górnej i dolnej jest utrudniony. Prowadzi to do powstania poważnych objawów wskutek przekrwienia żylnego w całym ustroju, a szczególnie w jamie brzusznej.

Kompensacja. Chory z wadą zastawkową serca może pomimo tego żyć długo i cieszyć się względnym zdrowiem pod warunkiem, że nie podejmuje gwałtownych wysiłków fizycznych, a serce nie bywa narażone na nagłe przeciążenia. Dzieje się tak dlatego, że mięsień sercowy, dopóki jest zdrowy, może przystosować się do zmienionych warunków, innymi słowy może skompensować, czyli wyrównać istniejącą wadę. Ciągła nadmierna praca serca prowadzi do jego przerostu a prze-

77