125529

TEORIA POZNANIA - nauka o ludzkim poznaniu; w filozofii: metafizyka poznania realnie istniejącej rzeczywistości (bytu) lub - w tradycji idealizmu- krytyka poznania w jego roszczeniu do prawdziwości, konieczny warunek ontologii; w naukach szczegółowych jako np. psychologia, ps/chofizjologja, socjologia poznania Teoriapoznanią czyli epistemologia lub gnoseologia jest jednym z głównych działów filozofii. Obejmuje obszerną problematyką dotyczącą natury ludzkiego poznania, źródeł poznania, wartości rezultatów poznawczych, zasiągu ludzkiego poznaniai stopniajego pewności.

PROBLEM ŹRÓDEł POZNANIA - skąd można coś wiedzieć?

♦    Sceptycyzm - jest kierunkiem zapoczątkowanym przez Pyrrona z Elid/ (III w. p n. e), przeciwstawiającym sią dogmatyzmowi i filozofii akademickiej. Dogmatykami (gr. dogma= postanowienie władzy zwierzchniej, teza obowiązująca) nazywano filozofów, który uważali' że coś wiedzą (na przykład Arystotelesa) Filozofia akademicka rozwijała sią w Akademii założonej przez Platona Nastąpcy Platona uważali, że nic nie można wiedzieć Ich stanowisko nazywa sią również agnostycyzmem (gr. agnostos = nieznany) Sceptycy zaś uważali' żenić nie wiedzą, nie wiedzą nawet tego, czy można coś wiedzieć Dlaego nazwali sią sceptykami, czyli poszukującymi (gr. skeptikos = poszukujący)

Argumenty sceptyczne dzielą sic na dwa rodzaje:

■    przeciw wiarygodności zmysłów

■    przeciw wiarygodności rozumowania

Argumenty przeciw wiarygodności rozumowania wskazują na to, że każde rozumowanie albo opiera sią na nieuzasadnionym założeniu, albo zawiera błądne koło, albo prowadzi do nieskończonego regresu. Na przykład:

■    Aby coś udowodnić, trzeba przyjąć jakieś przesłanki Te przesłanki są albo nieudowodnione, i wtedy dowód jest niekompletny, albo trzeba je udowodnić Żeby je udowodnić, trzeba przyjąć jakieś wcześniejsze przesłanki itd

■    Aby coś udowodnić, trzeba mieć kryterium poprawności dowodu. Aby mieć kłyterium,trzebaje udowodnić Aby je udowodnić, trzeba mieć kryterium poprawności dowodu kryterium itd.

W obliczu tych argumentów sceptycyzm zaleca zasadą równowagi sądzenia Głosi ona, że żadnemu mniemaniu nie należy dawać wiącej wiary, niż mniemaniu z nim sprzecznemu Kto powstrzymuje sią od wydawania sądów, wolny jest od obawy przed popełnieniem błąd u, a dziąkl temu może zachować spokój duszy i tym samym osiągnąć szcząście Krytyka sceptycyzmu:

■    Nabywając siebie poszukującym, sceptyk popełnia nadużycie Zgodnie bowiem z zasadą równowagi sądzenia nigdy nie bądzie mógł uznać, że znalazł, przeciw wiarygodności rozumowania

■    Nabywając siebie poszukującym, sceptyk popełnia nadużycie Zgodnie bowiem z zasadą równowagi sądzenia nigdy nie bądzie mógł uznać, że znalazł.

■    Wbrew własnym deklaracjom, sceptyk coś wie, na przykład wie, że postrzeżenia są wzglądne, a nawet na czym ta wzglądność polega

■    Na użytek działania muszą wybierać, którym mniemaniom dawać wiącej wiary

♦    Racjonalizm i irr acjonalizm - Jeżeli przyjąć argumenty sceptyczne, źródłem poznania nie mogą być zmysły ani rozumowanie Wówczas jeżeli mamy jakieś poznanie, muszą istnieć jakieś pożarozumowe jego źródła (pozarozumowe = niezależne od zmysłów i rozumowania#. Tego rodzaju stanowisko nazywa sią irracjonalizmem.