44872

Kiedy spojrzymy uważnie na owo rozumienie celowości ludzkich działań i związanie tego celu ze szczęściem, nie może dziwić, że dla wielu myślicieli chrześcijańskich eudajmonizm był propozycją atrakcyjną. Tak więc. dla św. Augustyna czy św. Tomasza z Akwinu szczęściem było oglądanie Boga, przez to osiągnięcie pełnej, doskonałości

Do dzisiaj możemy spotkać w popularnych poglądach przekonanie, że należy żyć dobrze, postępować w życiu uczciwie i starać się być człowiekiem prawym, bo w ten sposób będzie można osiągnąć szczęście wieczne.

Eudajmonizm. jako kierunek myślenia etycznego ma swoje niekwestionowane zalety. Należy do nich:

•    ukierunkowanie na cel

•    dobra psychologia

•    racjonalność.

Ma jednak także swoje wady:

•    brak kategoryczności (innhto jest konni nakazać postępowanie ze względu na to. by osięąiąl szczęście, można mu to, co najwyżej

proponować... X

•    brak beńntcresownoiKi (w wielu ujęciach rozumienia szczęścia jest ono przede wszystkim lub wyłącznie dobrem <fla danego człowieka).

Ten ostatni zarzut - braku bezinteresowności, swoistego egoizmu myślenia eudajmonistycznego jest poniekąd przezwyciężany w nowoczesnej wersji, mutacji eudajmonizmu. jaką jest utytitaryzm.

utylitaryzm (łc. utiHtas pożytek, korzyść') 1. Ukt. doktryna fioz.. głosząca, że korzyści, użyteczność jest podstawowym kryterium działania i jego ooeny jednostki i społeczeństwa są najwyższym celem moralnym postępowania ludzi. 2. stawianie na pierwszym miejscu celów praktycznych, propagowanie wygody dążenie do osiągnięcia, korzyści

Najważniejszym dla rodowodu utyitaryzmu pozostaje bezsprzecznie nazwisko Jeremy Benthama (1748-1832). Tak dalece, że uważa się popularnie, że ruch utyitarystyczny jako pierwsza faza XIX w. empiryzmu został wręcz zainicjowany wraz z Benthamem Jakkolwiek sam myślciel urodzi sśe 1748 r. ale wpływ jego poglądów dal się zauważyć istotnie w XIX w.

Poglądy Benthama nie są jednoznaczne. Dotyczy to choćby względnej dowolności definiowania dobra i słuszności. Niezależnie od tego. bezsprzecznie pewnym jest. Ze naczelną propozycją Benthama jest ocena przyjemnych lub przykrych konsekwencji danego czynu jako jedynie racjonalnego i niesprzecznego kryterium służącego jako wskazówka w ocenie działań

Trzeba zauważyć, że .miarą użyteczności byt dta Benthama stopień, w jakim przyczyniają się one (dobra - PB] do większego szczęścia możliwie największej lości istot ludzkich czy członków społeczeństwa'. U podstaw systemu Benthama zn^dował się. co warto zauważyć, hedonizm psychologiczny, czyli przekonanie, że z natury każdy człowiek dąży do osiągnięcia przyjemności i zarazem - uniknięcia przykrości Filozofa nteresowało tutaj jedynie popularne rozumienie obydwu kluczowych pojęć - nie wychodzące poza znaczenie potoczne: J*rzykrość i przyjemność to. co każdy jako takie odczuwa'.

To. co jest ważne w tych poglądach to może przede wszystkim to, że oprócz prostego stwierdzenia na temat psychologicznie uwarunkowanego dążenia do przyjemności. Bentham byt zainteresowany ustaleniem obiektywnego kryterium moralności. Ponieważ przyjemność, szczęście i dobro - to terminy synonimiczne. a nieszczęście, nieprz^emność i zło - są nimi tak2e - wydaje się zatem bezsensownym (tautologicznym) twierdzenie, że powinniśmy dążyć do tego. co dobre, a unikać zła. Przecież i tak to czynimy! Uwzględniając te założenia można stwierdzić, że je czyny są słuszne, które prowadzą do zwiększenia ogólnej sumy przyjemność, zaś niesłuszne są te czyny, które prowadzą do jej zmniejszenia (...] powinniśmy (zatem] robić to. co słuszne, a nie robić tego. co niesłuszne'.

Tak oto wygląda zasada użyteczność lub zasada największego szczęśća; jest to .zasada ustanawiająca największe szczęście tych wszystkich, których interes mamy na względzie, jako słuszny i odpowiedni, a nawet jedynie słuszny, odpowiedni i powszechnie pożądany cel ludzkiej działalność*.

Tak więc czyny są słuszne w mierze, w jakiej prowadzą do zwiększenia ogólnej sumy przyjemność strony, której interes wchodzi w rachubę Stąd tez podmiot moralny, by mógi rozstrzygnąć, czy dany czyn jest słuszny czy niesłuszny - musi oszacować rozmiar i wzajemna proporcję przyjemności lub przykrość przypuszczalnie powodowanych przez dany czyn. Waśnie w tym miejscu pojawia się niezwykle istotna dla myślenia utyitarystycznego Benthama konieczność rachunku szczęśtiwościowego.

Przede wszystkim potrzebne są podstawowe cztery czynniki (wymiary), a mianowiće: intensywność, trwanie, pewność lub niepewność oraz bliskość lub dalekość. Pozwalają one na podstawową ktasjrfkację preferencji przyjemności. Bywa bowiem np. tak. że przyjemność jest intensywna, lecz krótkotrwała, a inna - mniej intensywna, lecz dłużej trwająca. Stąd też. po zastosowaniu złożonego rachunku, ta druga będzie ilościowo większa od pierwszej. Bentham proponuje także uwzględnienie ponadto dwóch kolejnych czynnlców. a mianowiće - płodności i czystość (np. płodnym bardziej taki czyn, po którym występują przyjemne wrażenia (dalszej; czystość oznacza brak wrażeń następczych przeciwnego rodzaju). Nie sposób nie dostrzec, że wymienione wyżej elementy rachunku są zbieżne z rachunkiem Epikura. Jednak bezsprzeczną nowośćą ze strony Benthama jest dodanie siódmego czynnika uwzględniającego podmiot społeczny - jest nim zasięg czyli ilość ludzi doznających danej przyjemność lub przykrości