45278

HISTORIA FIOZOFIIŚREDNIOWIECZNEJ

Kwestia 76-0 połączeniu duszy z ciałem

W artykule pierwszym postawione jest następujące pytanie: czy zasada działań umysłowych łączy się z dałem jako forma? Tomasz odpowiada, że intelekt będący zasadą działalności umysłowej jest formą ciała ludzkiego. Zasada, poprzez którą bezpośrednio dany byt wykonuje działanie, jest formą tego bytu. Człowiek dlatego poznaje umysłowo, że jego formą jest zasada dzialalnośd umysłowej.

Pytanie z artykułu drugiego: czy zasada działań umysłowych zwielokrotnia się stosownie do mnogości dał? Tomasz konkluduje, że nie do przyjęcia jest twierdzenie, jakoby miał istnieć jeden, wspólny wszystkim ludziom intelekt. Niemożliwe jest by wiele numerycznie różniących się od siebie jestestw miało jedną formę, która jest przecież zasadą istnienia.

W artykule trzecim Tomasz pyta: czy w czlovaeku poza duszą rozumną są jeszcze inne dusze różniące się wzajemnie w sposób istotny? Platon twierdził, że w jednym dele są rozmaite dusze. Arystoteles pozostawia nierozstrzygniętą kwestę, czy dusza rozumna oddziela się od pozostałych części duszy pojędowo, czy też i przestrzennie. Opinię Platona można utrzymać tylko wtedy, gdy uzna się, że dusza łączy się z ciałem nie jako jego forma, ale jako zasada ruchu. Jeżeli twierdzi się, że dusza pozostaje formą ciała, to wykluczone jest, by przyjąć, żeby w jednym ciele znajdowało się wiele dusz różniących się wzajemnie w sposób istotny. Po pierwsze, to od jednej formy, która udziela danej rzeczy ismienia, pochodzi jedność tej rzeczy. Po drugie, dwóch rodzajów dusz (np. zmysłową i rozumną) nie można orzekać o sobie przypadłośdowo ani nie może być pomiędzy nimi orzekania istomego. Po trzecie, wielość dusz w człowieku prowadziłaby do tego, że działalność intensywna duszy stałaby się przeszkodą dla innej jej działalności.

Artykuł czwarty: czy poza duszą obdarzoną umysłem jest w człowieku jeszcze jakaś inna forma? Skoro dusza obdarzona umysłem łączy się z ciałem jako forma substancjalna (udzielająca ismienia), a nie jako zasada ruchu, to nie może w człowieku występować obok niej inna forma substancjalna.

Artykuł piąty: czy jest odpowiednie, że dusza ludzka łączy się z takim ciałem jak ciało ludzkie? Wydaje się, że ciało jest nieproporcjonalne wobec swojej nieśmiertelnej formy. Jednakże forma nie jest dla materii, ale materia jest dla formy i to w formie szukać należy przyczyny, dlaczego materia ma takie, a nie inne właściwości. Duszy obdarzonej umysłem należy się najniższy stopień w hierarchii substancji obdarzonych umysłem, gdyż nie posiada ona w sposób naturalny znajomości prawdy, lecz prawdę tę musi wydobywać z otaczającego świata. Musi więc jej przysługiwać nie tylko władza poznania umysłowego, ale i władza poznania zmysłowego. Działanie zmysłów nie może się zaś dokonać bez pośrednictwa narządu cielesnego.

Artykuł szósty: czy dusza obdarzona umysłem łączy się z ciałem za pośrednictwem dyspozycji przypadłościowych? Gdyby dusza była tylko zasadą mchu dla ciała, to należałoby przyjąć pewne dyspozycje pośrednie pomiędzy nimi. Skoro jednak dusza jest umysłem, to staje się niemożliwością, by pomiędzy nią a ciałem istniała jakaś dyspozycja przypadłościowa. Materia jest bowiem przede wszystkim (przed foimami przypadłościowymi) aktualizowana przez zasadę istnienia, formę substancjalną, czyli duszę. Nie ma pomiędzy materią a duszą przypadłości.

Artykuł siódmy: czy dusza łączy się z ciałem zwierzęcia za pośrednictwem jakiegoś dała? Ponownie: gdyby dusza była tylko zasadą ruchu ciała, to należałoby przyjąć istnienie innych dał (dal pośredniczących) pomiędzy nią a ciałem człowieka lub zwierzęcia. Skoro jednak dusza jest formą ciała, staje się niemożliwością, by pomiędzy nimi znalazł się jakikolwiek łącznik. Przedmiot jest w takim stopniu bytem, w jakim jestjednośdą.