46828

skutkowej między tymi zjawiskami. Zaistnienie jednego z nich jest konieczne, a zarazem wystarczające do zaistnienia drugiego, tza, gdy ono jest, to jest i to drugie, a gdy go nie ma, to nie ma i tego drugiego. Zatem jedno z tych zjawisk jest przyczyną drugiego. Natomiast w drugim przypadku (2) (gdy te zjawiska czasem jednak zdarzają się osobno) można przyjąć, że oba zjawiska nie są ze sobą powiązane przyczynowo, ale mogą mieć jakąś jedną wspólną przyczynę, która jednak inaczej zachowuje się wobec każdego z tych zjawisk - wystarcza np. do zaistnienia jednego z tych zjawisk, ale nie jest wystarczająca dla pojawienia się drugiego (do jego zaistnienia potrzebne są jeszcze inne przyczyny). W każdym razie możemy być pewni, że żadne z tych obserwowanych zjawisk nie jest przyczyną drugiego. W trzecim wreszcie przypadku (3) (gdy pierwsze z zaobserwowanych zjawisk może wystąpić czasem bez drugiego, ale drugie me może się zdarzyć bez pierwszego) możemy powiedzieć, że to pierwsze jest konieczne dla drugiego, ale nie jest jednak wystarczające.

Tego typu, jak te przedstawione, powiązania przyczynowo-skutkowe, obserwowane między różnymi zjawiskami i wydarzeniami, zwykło się określać mianem warunków. Mówi się że coś jest warunkiem czegoś; jedno zjawisko jest warunkiem drugiego. Najczęściej wymienia się trzy warunki: „warunek konieczny", „warunek wystarczający" oraz „warunek konieczny i wystarczający".

Warunkiem koniecznym (łac.: conditio sine qua non) jakiegoś konkretnego zjawiska „Z" jest jakieś różne odeń zjawisko „Zk”, bez którego zjawisko „Z" nigdy się nie wydarzy.

Zauważmy, że warunek konieczny odwołuje się do negacji: jeśli nie ma jednego, a mianowicie tego, które jest wanuikiem koniecznym długiego, to nie ma i drugiego. Brak czynnika, będącego warunkiem koniecznym jakiegoś zjawiska, uniemożliwia zaistnienie tego zjawiska. Jednakowoż może się zdarzyć, że zjawisko „Zł” jest, ale nie ma zjawiska „Z”. Może się tak zdarzyć, gdyż zjawisko „Z_k"jest warunkiem koniecznym zjawiska „Z", ale nie jest jednak wystarczającym wanuikiem. Innymi słowy mówiąc, nie jest ono wystarczającym powodem zajścia innego zjawiska „Z”, (tzn. tego, wobec którego odgrywa rolę wanuiku koniecznego). Musi zaistnieć, jeśli zjawisko przezeń wanuikowane ma się zdarzyć, ale samo jednak nie wystarcza. Potrzebne jest jeszcze coś, co wespół z nim (ze zjawiskiem ,Zk”) wywoła to badane przez nas zjawisko „Z”.

Zilustrujmy to przykładem z geometrii. By daną figurę geometryczną uznać kwadrat nie wystarczy, by tylko miała ona cztery równe boki (bo romb również to ma), ani też nie wystarczy, by tylko miała tylko cztery równe kąty (bo każdy prostokąt to ma), ale obie te własności (cztery równe boki i cztery równe kąty) jednocześnie. Każda z tych dwóch własności osobno stanowi warunek konieczny do uznania danej figury za kwadrat, ale nie jest