49253

niejednego Hindusa ów Mercedes również będzie znaczył coś zupełnie innego niż dla Europejczyka.

Trudno jest analizować samochód, nawet Mercedesa, w podobny sposób, jak dzieło sztuki, czy akt religijny.

Stąd pojawia się kryterium następne - aksjologiczne, które ogranicza zakres desygnatów pojęcia kultury “wyższej” czy duchowej do znaków, które stanowią wartości. Fakt posiadania dobrego samochodu informuje nas o zamożności jego właściciela, dopiero ona stanowi wartość (należy w tym miejscu oddać ukłon w stronę miłośników drogich samochodów, których skłaniam się nazwać “kolekcjonerami”), w dużo większym stopniu niż samochód jako maszyna służąca do przemieszczania się.

Doszliśmy w swych rozważaniach do miejsca, w którym pozostaje stwierdzić, że zamożność, która dla większości ludzi stanowi wartość, jest elementem kultury “duchowej”. Nie jest łatwo z tym się pogodzić.

Dlatego nie ustaniemy w naszych poszukiwaniach, wprowadzi my rozróżnienie na wartości instrumentalne i autoteliczne. Posiadanie pieniędzy służy możliwości zakupywania innych dóbr, ich konsumpcji. Jest więc wartością instrumentalną. Wartości same w sobie nie odwołują się do innych korzyści jak te, które niosą same w sobie. W ten sposób określiliśmy charakter takich czynności jak zabawa, religia, również kolekcjonerstwo oraz inne hobby.^{1 2}

Sztukę należy traktować jako taką właśnie wartość. Wyróżniamy różne jej funkcje -informacyjną, wychowawczą, terapeutyczną i inne, jednak oprócz nich pełni ona szczególną rolę, skłania do bezinteresownego jej odbioru.

Dlatego jest ona integralnym składnikiem kultury nazywanej przeze mnie “wyższą” lub “duchową”. Antonina Kłoskowska używa w stosunku do tak wyodrębnionej sfery życia społecznego innej nazwy, nazywa ją kulturą symboliczną.

Choć w empirycznych badaniach artystów, odbiorców i ich dzieł trudno jest określić autoteliczność, która jest wyrazem ludzkich intencji - to, jak sądzę, należy brać pod uwagę potencjalną zdolność badanych ludzi do bezinteresownego uczestnictwa w tej specyficznej komunikacji a także zdolność samych dzieł do unikania uwikłań w treści przynoszące komukolwiek zamierzoną korzyść.

O FUNKCJACH SZTUKI

Ze sztuką spotykamy się w bardzo różnych sytuacjach Nie sposób ich wszystkich wymienić, praktycznie w prawie każdym momencie możemy zauważyć, usłyszeć; po prostu doświadczyć obecności dzieła artystycznego. Znaczący wpływ na taką sytuację na pewno ma rozwój środków masowego przekazu, bez których współczesny artysta jest w zasadzie skazany na nieobecność cfla szerszej publiczności¹.

Proponuję³ przyjąć założenia umożliwiające w miarę systematyczne rozważania; po

2

1

   Oczywiste, że wymienione działania również mogą czemuś służyć, modlimy się by uzyskać łaskę adresata tejże modlitwy. Jednak w przypadku wymienionych działań możliwe jest traktowanie ich jako wartości samych w sobie.

2

   Uwaga ta nie dotyczy artystów tzw. sceny niezależnej, którzy z zasady unikają publikacji w oficjalnych mediach wykorzystując własne przez siebie stworzone alternatywne sposoby docierania do odbiorcy - sprzedaż wysyłkową, tzw. "czad giełdy" i in. Należy zaznaczyć, że część z nich na skutek rosnącej popularności trafiła do głównego, oficjalnego nurtu dystrybucji, do księgarń, sklepów muzycznych.

3

M. Gołka, "Socjologiczny obraz sztuki”, Ars Nova, Poznań 1996.