50528

*    Herold pozytywizmu, nie jest pedagogiem sensustricto. W obfitej jego spuściżnie piśmienniczej znajdują się jednak liczne prace poświęcone zagadnieniom oświaty i wychowania Dotyczą one zarówno spraw pedagogiki, którą żywo interesował się w okresie swoich studiów w Lipsku, jak i szerszych zagadnień, oświaty i polityki oświatowej. Był to czołowy ideolog ksztahującego się układu kapitalistycznego w Królestwie i ideowy rzecznik pozytywizmu warszawskiego Prace teoretyczne Świętochowskiego z dziedziny pedagogiki stanowią refleks jego studiów przyrodniczych na uniwersytecie w Lipsku. Na danych biologii oparta jest rozprawa O dziedziczności charakteru, zamieszczona w 1875 w lwowskim ..Tygodniku" Świętochowski dowodzi w mej. że człowiek nie dziedziczy po swych przodkach gotowych skłonności i instynktów, lecz ich dyspozycje, których dalszy rozwój zależy od warunków życia i wpływów otoczenia Pogląd ten rozwinął w pracy doktorskiej O powstawaniu praw moralnych.

*    Jest autorem prac historycznych o Wolterze. Epikurze, utopiach w rozwoju dziejowym oraz tłumaczem pierwszego tomu Historii filozofii materialiszycznej F. A. Langego.

*    Głównym przedmiotem jego zainteresowali są jednak społeczne problemy wychowania Są to: 1) rewizjonizm w stosunku do systemu tradycyjnych sądów i instytucji wychowawczych, walka z reliktami feudalizmu oraz 2) poszukiwanie takich środków i metod wychowania które by wzmocniły i utrwaliły kształtujący się w Królestwie kapitalistyczny układ stosunków społeczno - ekonomicznych.

*    Początek lat 70. - My i wy: Ab sen teizm; Opinia publiczna; Pleśń społeczna i literacka

*    Jako rzecznik uprzemysłowienia w swych pracach pedagogicznych konsekwentnie występował w roli zwolennika tych założeń, na których w tym okresie opierała się pedagogika mieszczańska Usiłował nadać w ychowaniu realny i życiowo przydamy kierunek i poszukiwał w naukach ścisłych wskazówek służących do rozstrzygnięcia problemu granic, możliwości i środków wychowania. Swoje pedagogiczne credo wyłożył w rozprawie Sowę (kogi. zamieszczonej w roczniku 1874 „Przeglądu Tygodniowego". Jest to zarazem jeden z najgłośniejszych manifestów obozu młodych, po raz pierwszy w naszej literaturze jasno i konsekwentnie formułujący założenia nowej pedagogiki Nie chodzi mu w tej deklaracji „o systematyczny wykład pedagogiki, lecz o spopularyzowanie prawd jej zasadniczych i dla naszego ogółu największe znaczenie mających". Jego rozprawa stała się więc manifestem

*    Podstaw pedagogiki doszukuje się w danych psychologu i nauk biologicznych, głównie genetyki Psychologia rozwojowa uczy stosowania właściwych środków i metod wychowawczych, genetyka natomiast „usiłuje ścieśnić i do właściwych granic sprowadzić pedagogiczną uprawę wykazując, gdzie ona potkawszy się z dodatnią lub ujemną siłą spadkowego usposobienia traci już swą władzę", /.udaniem wychówania jest rozwijać do najwyższego natężenia wszystkie przyrodzone siły człowieka i przygotować je do umiejęmej działabiości w warunkach życiowych. Szczegółowymi zatem jego celami są: w kienniku fizycznym - kształcenie ciała przez wyrabianie w organizmie obfitej mocy. w umysłowym - kształcenie rozumu przez wyrabianie w nim jasnych i gruntownych pojęć, w moralnym - kształcenie woU przez wyrabianie w niej uczciwych popędów, w estetycznym - kształcenie uczucia przez wyrabianie w nim pięknych i szlachetnych pragnień.

*    Pedagogika ińe może określać zadań wychowawczych dla wszystkich dzieci i dla całej młodzieży. Cele wychowawcze muszą być uwarunkowane względami społecznymi.

*    Świętochowski sankcjonuje stanowe przywileje, różność losów i przeznaczeń. Lud ma pozostać nadal w kręgu tradycyjnych czynników oddziaływania. „Trzy są organa trzy rodzaje wpływów, przez jakie na umoralnienie ludu działać można: wpływy klas oświeconych, kościoła i piśmiennictwa" W nowym okresie historycznym klasą oświeconą są średiu urzędnicy, przemysłowcy, kupcy, ziemianie, tj. obok schodzącej z areny dziejowej szlachty - przedstawicie zwycięskiego mieszczaństwa.

*    W pracach pedagogicznych Świętochowskiego na szczególne podkreślenie zasługuje jego walka o reformę wykształcenia dziewcząt oraz o idi prawo do smdiów wyższych. W wyniku gwałtownych przeobrażeń społeczno - ekonomicznych praca kobiet w różnych dziedzinach wytwórczości stała się coraz bardziej powszechna, jednak system kształcenia dziewcząt nie uległ głębszym przemianom Zakres nauczania zarówno na pensjach, jak i w 6-klasowych gimnazjach był ograniczony i nie dawał przygotowania ani naukowego, ani praktycznego. Walkę o zmianę tego stanu rzeczy, o dopuszczenie kobiet do studiów wyższych podjął nich feministyczny, wzniecając głośne polemiki w prasie. Świętochowski poświęcił tej sprawie dwa odczyty publiczne, ogłoszone następnie w „Przeglądzie Tygodniowym” w 1873 i 1874 roku.

*    W pierwszym odczycie, po uzasadnieniu wagi średniego wykształcenia w życiu kobiety, poddał druzgocącej krytyce system wykształcenia dziewcząt oparty na kodeksie wychowawczym Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Wyróżnił przy tym 3 kierunki wykształcenia dziewcząt: ..edukację fikcyjną", którym to mianem określił wykształcenie domowe panien z średnio zamożnych mieszczańskich domów.

.. edukację cząstkową", za którą uważał wychowanie w domach zamożnych pod kienuikiem guwernantek, oraz -wykształcenie niezupełne" jakie dawał systematyczny kurs nauk na pensjach. Wszystkie te kierunki uznał za bezużyteczne i drwiąco oceniał ich rezultaty. Żądał przyznania kobiecie prawa do pełnego wykształcenia średniego, odpowiedniego wykształceniu młodzieży męskiej, a w odczycie dmgim -dopuszczenia kobiet do smdiów wyższych.

3. Piotr Chmielowski (1848 - 1904):

*    Podobnie jak Świętochowski, odbywał studia w Szkole Głównej, a w lalach 1873 - 1874 studiował w Niemczech na Uniwersytecie Lipskim, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii Podobnie też jak Świętochowski początki swej działabiości pisarskiej związał z czołowym organem pozytywizmu warszawskiego - „Przeglądem Tygodniowym".

*    W walce „młodych ze starymi” nie wysuwał się na czoło, należał do grupy „umiarkowanych", usiłując łagodzić ostrość rozprawy z przeżytkami szlachetczyzny Wyrazem tej postawy była m in. współpraca z bardziej umiarkowanymi niż „Przegląd Tygodniowy" organami „młodej prasy” - „Opiekunem Domowym” i „Niwą”. Chmielowski zdecydowanie stał na pozycjach liberalnych i w pełni dostrzegał szkodliwość utrzymujących się reliktów szlachetczyzny. które utrudniały proces przebudowy społeczno - ekonomicznej kraju.

*    Zainteresowania Chmielowskiego pedagogiką przypadają na wczesny okres jego życia i twórczości. Jego osiągnięcia w dziedzinie studiów historyczno - literackich przysłoniły prace pedagogiczne Na ogół zapomina się. że w latach 70. był również znanym autorem prac pedagogicznych - studiów, rozpraw i podręczników - a pierwszą jego większą pracą była wysoko ceniona rozprawa Co wychowanie z dziecka zrobić może i powinno. Wskazówki postępowania z dziećmi na doświadczeniu i nauce oparte (1874). Praca ta pochodzi z okresu smdiów Chmielowskiego w Lipsku. Poszukiwał tam teoretycznych wyjaśnień trudności i problemów wychowawczych, z którymi praktycznie musiał się zetknąć w toku prywamych lekcji.

*    Książka Chmielowskiego była jedną z publikacji cyklu wydawnictw pedagogicznych. Redakcja „Opiekuna Domowego" podjęła inicjatywę wydawnictw pedagogicznych przeznaczonych dla nauczania domowego. Ustalono plan edycji obejmującej 25 książek, a redakcję całości powierzono Chmielowskiemu, który też opracował pierwszą książkę Co wychowenie z dziecka zrobić może i powinno Omówił w niej

2