50531

charakter względny, występowała bowiem tylko tam. gdzie szkoły mogły objąć wszystkie dzieci w wieku szkolnym, a więc uzależniono jej realizację od istniejących szkół.

-    wnet po odzyskaniu niepodległości zasady realizacji obowiązku szkolnego zostały ustalone przez dekret O obowiązku szkolnym z 7 lutego 1919. Dekret stanowił, iż kształcenie w zakresie szkoły powszechnej jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym, tj. od 7 do 14 lat. Szkoła powszednia obejmowała 7 lat nauczania, ale do czasu utworzenia wszędzie 7-letnich szkół powszechnych dekret zalecał utrzymywanie i przejściowe zakładanie szkół powszechnych 4 i 5-letnich z obowiązkową nauką uzupełniającą 3 i 2-letnią. W dekrecie nałożono na gminy obowiązek zakładania szkół powszechnych w każdej miejscowości, w której było co najmniej 40 dzieci w wieku 7-14 lat. a w przypadku gdy liczba dzieci była niewystarczająca, tworzono wspólną szkołę działającą w obwodzie, którego promień nie mógł przekroczyć 3km. Dekret szczegółowo określił formy kontroli obowiązku szkolnego i ustalił zasady odpowiedzialności prawnej za niedopehiienie tego obowiązku.

-    obok realizacji obowiązku szkolnego sprawą nie cierpiącą zwłoki było podniesienie pozycji społecznej nauczyciela szkoły elementarnej. Sprawie tej poshiżył przygotowany przez Praussa tymczasowy dekret Rady Ministrów z 18 p-ndnia 1918 O stabilizacji i wynagrodzeniu nauczycielstwa szkól powszechnych. Stosownie do postanowień dekretu nauczyciele stali się pracownikami państwowymi, prawnie unie zależ niony mi od gmin. księży i dziedziców, a wysokość ich uposażenia miesięcznego miała być zrównana z wynagrodzeniem średnich urzędników, ponadto przysługiwało im bezpłatne mieszkanie, opał. a na wsi także po 2 morgi ziemi. Wymiar obowiązkowych zajęć lekcyjnych nauczyciela ustalono na 30 godzin tygodniowo. Równie ważne jak podniesienie rangi zawodu nauczyciela szkoły powszedinej było określenie jego kwalifikacji zawodowych. Zadanie to spełnił dekret O kształceniu nauczycieli szkół powszechnych z 7 lutego 1919. Za podstawowe zakłady kształcenia nauczycieli szkół powszeclmych uznano 5-letnie seminaria nauczycielskie, w których trzy roczne kursy miały charakter ogólnokształcący, natomiast dwa ostatnie - głównie zawodowy. Do seminariów przyjmowano absolwentów 7-klasowych szkół powszechnych. Jednakże seminaria nie były równowartościowe ze średnimi szkołami ogólnokształcącymi, nie dawały bowiem prawa wstępu do uczelni wyższych. Wprowadzono dwa egzaminy nauczycielskie: pierwszy po ukończeniu seminarium, drugi - po co najmniej 2-letniej praktyce w szkole.

• zasady organizowania i budownictwa szkół powszeclmych zostały sformułowane w dwu ustawach z 17 lutego 1922. a mianowicie w ustawie O zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych oraz w ustawie O budowie publicznych szkół powszechnych Stosownie do zawartych tam postanowień władze państwowe i samorządowe miały obowiązek zakładania szkół powszeclmych według planu sieci szkolnej, opracowanego przez inspektora szkolnego. Przy tworzeniu obwodów szkolnych konieczne było zachowanie trzech warunków: 1) droga dziecka z domu do szkoły nie przekracza 3km; 2) obwód szkolny skupia jak najwięcej dzieci, ale nie więcej tuż 650; 3) najmniejsza liczba dzieci w obwodzie wynosi 40. Stopień organizacyjny szkoły zależał od liczby dzieci w wieku szkolnym zamieszkałych w obwodzie. Jeśli liczba ta nie przekraczała 60 dzieci - szkoła była 1-klasowa (o 1 nauczycielu), przy liczbie od 61 do 100 dzieci -2-klasowa (o 2 nauczycielach), od 101 do 150 dzieci - 3-klasowa. przy liczbie ponad 300 dzieci organizowano szkołę 7-klasową (tj. o 7 lub więcej nauczycielach).

•    O szkołę jednolitą i demokratyczną - zgodnie z postulatami Sejmu Nauczycielskiego usiłowano w konstytucji wyraźnie stwierdzić, że obowiązek szkolny obejmuje 10-letnią szkołę powszechną i nauczanie uzupełniające do 17 roku życia włącznie. Usiłowania te spełzły na niczym. Niezwykle gwałtowny przebieg miała dyskusja w Sejmie dotycząca wyznaniowości szkoły. Prawica domagała się szkół wyznaniowych, grupujących dzieci jednego wyznania. Przeciwko tym żądaniom występowała energicznie lewica społeczna, która wykazywała, iż przyjęcie zasady wyznaniowości szkoły naruszyłoby poważnie w praktyce jej powszechność. Sprawa bezpłatności nauki szkolnej wywołała wśród posłów pewne wahania. Ostatecznie jednak pizyjęto zasadę bezpłatności nauki we wszystkich szkołach publicznych, z zaznaczeniem, że państwo zapewni uczniom wyjątkowo zdolnym a niezamożnym utrzymanie w zakładach średnich i wyższych. Przedmiotem ostrej krytyki ze strony postępowych działaczy oświatowych był odziedziczony po zaborach dualizm ustroju szkolnego. polegający na istnieniu dwu odrębnych torów kształcenia: masowego i elitarnego. Pierwszy wiódł przez szkołę hidowąi na niej zazwyczaj się kończył, drugi zaś przez szkolnictwo średnie ogólnokształcące, które przygotowywało do studiów uniwersyteckich i „produkowało inteligencję”. Przeciwko temu dualizmowi wysuwano hasła jednolitej szkoły. Idea jednolitej szkoły powszechnej i średniej była wysuwana wielokrotnie na kolejnych zjazdach nauczycieli szkół powszechnych i postępowych ugrupowali nauczycielstwa szkół średnich. Na Zjeździe Delegatów Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych i Związku Zawodowego Nauczycieli Polskich Szkół Średnich w Warszawie (maj 1921) uchwalono rezolucję domagającąsię przestrzegania dekrem o obowiązku szkobiym. zagęszczenia sieci szkół powszeclmych 7-klasowych. stopniowego likwidowania szkół niżej zorganizowanych o jednym, dwu nauczycielach, znoszenia niższych klas gimnazjalnych oraz swobodnego przechodzenia (bez egzaminów wstępnych) absolwentów szkół powszechnych do 5-klasowych szkół średnich.

•    Rozwój szkolnictw a powszechnego - lata 1922-1928 były na ogół pomyślnym okresem rozwoju szkolnictwa. Możliwość nauczania i pobierania nauki w języku ojczystym i w duchu polskim po półtorawiekowej rusyfikacji i germanizacji stała się niezwykle silnym bodźcem wzrostu szkolnictwa wszystkich szczebli. Okolicznością sprzyjającą w upowszechnieniu nauczania elementarnego był postępujący spadek liczbowy dzieci w wieku obowiązku szkolnego. Wraz ze spadkiem liczebności roczników wzrastała powszecliność nauczania. Malejące liczby dzieci coraz łatwiej znajdowały miejsce w szkołach, tym bardziej, że stopniowo zwiększała się liczba szkół i nauczycieli. Na poprawę wanników pracy szkolnej wpłynęło dalsze ustabilizowanie kadry nauczycieli i wzmocnienie ich pozycji społecznej dzięki ustawie O stosunkach służbowych nauczycieli z 1 lipca 1926. W myśl tej ustawy nauczyciel wykwalifikowany, który uzyskiwał pozytywne wyniki w pracy zawodowej, stawał się po 3 latach praktyki nauczycielem stałym, którego zwolnić można było tylko na własną prośbę, w drodze dyscyplinarnej lub jeżeli otrzymał dwie kolejne oceny niedostateczne w półtorarocznych odstępach. Postanowienia te poważnie ograniczały możliwość zwolnienia z pracy nauczyciela niedogodnego z jakichś względów dla władz.

2